„ასეთი სიმღვრივე შავ ზღვაში არასოდეს და არსად არ დაფიქსირებულა,“ – ამბობს ზღვის ბიოლოგი, ეკოლოგი არჩილ გუჩმანიძე. მან სპეციალური ხელსაწყოებით შეისწავლა შტორმის დროს ზღვის სიმღვრივე, მაჩვენებელი კატასტროფულიაო, გვიყვება ბიოლოგი და განმარტავს, რომ ეს შემთხვევა აჩვენებს, როგორ ვანადგურებთ მდინარეებს და ზღვის ეკოსისტემას.
„პრობლემა არის ის, რომ ჩვენი მდინარეები ვერ ასრულებენ იმ ფუნქციას, რასაც ისინი ისტორიულად ასრულებდნენ – მიდის ქვიშა-ხრეშის აბსოლუტურად გაუაზრებელი მოპოვება: მოიპოვებენ ყველგან, მოიპოვებენ ნებისმიერი ოდენობით… თუ ჩვენ ასე გავაგრძელებთ: მოვკლავთ მდინარეებს, მოვკლავთ ზღვას, ტალახში არავინ იბანავებს, აღარც ტურიზმი გვექნება და მაშინ რაღად გვინდა ეს მშენებლობა?“ – კითხულობს გარემოსდამცველი.
„ბათუმელებმა“ არჩილ გუჩმანიძესთან ინტერვიუ ჩაწერა. ის ზღვის ბიოლოგია, იქთიოლოგი, ბიოლოგიის დოქტორი.
გუშინ [20 სექტემბერი] დღის საათებში გავზომეთ სიმღვრივე ორი აპარატით. ეს იყო ტურბიდომეტრი – სპეციალური ხელსაწყო, რომელიც ზომავს სიმღვრივეს 10 000 NTU-მდე და აჩვენა 2650. უფრო მაღალი მაჩვენებლებიც იყო, მაგრამ ყველაზე დაბალი იყო ეს – 2650.
ეს ძალიან მაღალი, წარმოუდგენელი მაჩვენებელია. უბრალოდ, ვინც ამ სფეროს სპეციალისტი არ არის, მისთვის შესაძლოა, ამის აღქმა არის ძალიან რთული. რას ნიშნავს 2650 NTU? – 50 NTU-ზე ზევით უკვე ჰიდრობიონტებს ექმნებათ სერიოზული პრობლემები.
ზღვის ეკოსისტემისთვის განსაზღვრული არ არის ზღვრულად დასაშვები სიმღვრივის კონცენტრაცია NTU-ში. არის სანიტარული ნორმები, სხვა ნორმები, მაგრამ ეკოლოგიური ნორმა დადგენილი არ არის. რომ ავიღოთ საერთაშორისო, საყოველთაოდ მიღებული ნორმა, მაქსიმუმ 51-ჯერ აღემატებოდა დასაშვებ კონცენტრაციას – 500-ზე ზევით უკვე მთელი რიგი ჰიდრობიონტებისთვის არის სასიკვდილო.
მე თვითონ არ ვენდე საკუთარ თავს. მეთქი, რაღაც შეცდომაა ხომ არაა?
წავედით, მოვიტანეთ სპეციალური ცილინდრი. სიმღვრივე იზომება, როგორც ტურბიდომეტრით, ასევე არის ძველი მეთოდი: სპეციალური ცილინდრია, ამ ცილინდრში ასხამ წყალს და მერე დანალექის პრინციპით რაც დაილექება, აჩერებ გარკვეული დროის განმავლობაში, დანალექის მიხედვით უკვე განსაზღვრავ, რამდენია სიმღვრივე. ამ ცილინდრმა აჩვენა 1000 NTU. 1000 აჩვენა იმიტომ, რომ ეგ ცილინდრი 1000-ზე ზევით ვერც ზომავს, მეტის გაზომვა მას არ შეუძლია.
მქონდა კომუნიკაცია ჩემს კოლეგებთან, უცხოეთში. მათ გავუგზავნე, როგორც ფოტო, ისე ვიდეო მასალა. ეს სიმღვრივე არ იყო გაზომილი მდინარის შესართავთან – საზღვაო აკადემიის წინ გავზომე. ჩემმა კოლეგებმაც
დამიდასტურეს, რომ ასეთი ოდენობის სიმღვრივე შავი ზღვის სანაპიროზე არსად არ დაფიქსირებულა.
აი, კახოვკის კაშხალი რომ ააფეთქეს და უზარმაზარი მასები შევიდა ზღვაში, კატასტროფა იყო, იმ დროსაც კი არ იყო ეს მაჩვენებელი. იქ სადღაც 800-მდე იყო, თქვენ წარმოიდგინეთ და აქ იყო 2650.
- ეს მაჩვენებელი, რაც თქვენ ახლა დააფიქსირეთ, არასდროს ყოფილა შავ ზღვაში?
ისტორიაში არ ყოფილა საერთოდ. რა მონაცემებიც მე მაქვს – ისტორიული და მიმდინარეც – ასეთი რამ არასოდეს არ ყოფილა. ჰიდროქიმიკოსებმაც ეს დამიდასტურეს, რომლებიც კონკრეტულად ამ საკითხებზე მუშაობენ. მათი შეკითხვა იყო, რა მოხდა, რა გასკდა? ვუთხარი, რომ არაფერი არ გამსკდარა, არაფერი აფეთქებულა, უბრალოდ წვიმაა უკვე მეორე დღეა.
- სამთავრობო უწყებებიდან ამას არავინ სწავლობს?
არავინ არ ყოფილა, არავინ არ დაინტერესებულა ამით.
ეს სიმღვრივე არ არის მხოლოდ ზღვის ფერის ცვლილება. ეს უნდა გვესმოდეს ჩვენ სწორად, ანუ აქ ზღვა ტალახიანი კი არ იყო მხოლოდ, არამედ ეს არის უდიდესი ნეგატიური გავლენა ლიტორალურ, სანაპიროს ეკოსისტემაზე. ეს არის კატასტროფული გავლენა. 500-ზე ზევით უკვე ზღვის მთელი რიგი ორგანიზმებისთვის ეს სასიკვდილოა.
აი, ძალიან დიდი იქნება გავლენა ფილტრატორებზე: მოლუსკები რომ არის ორსაგდულიანი, როგორიც არის, მაგალითად, მიდია, ბენთოსური, ფსკერული ორგანიზმები, ვთქვათ, კიბოსნაირები, მათზე ძალიან დიდი იქნება გავლენა, რადგან მათ არ გააჩნიათ განრიდების უნარი.
- სავარაუდოა, რომ მათი ნაწილი დაიხოცა კიდეც?
რა თქმა უნდა, ანუ გავლენა არის კატასტროფული, მაგრამ ამას არავინ არ შეაფასებს. ერთად ვნახავთ, რა განცხადებებიც გაკეთდება რამდენიმე დღეში – პირიქით, გამოვლენ და იტყვიან, რომ ყველაფერი არის ნორმაში, ბრწყინვალედ. იტყვიან, რომ ისეთი მონაცემები გვაქვს, რაც ისტორიაში არასოდეს გვქონია.
იმასაც კი გვეტყვიან, იაზონი რომ შემოვიდა კოლხეთში, მაშინაც კი არ იყო ზღვა ასეთი სუფთა, როგორიც ახლა გვაქვსო. ბოდიში ამ ტერმინს რომ ვიყენებ, მაგრამ „გაპრავება“ წავა. უკვე გააჟღერეს კიდეც ვერსია: თურქეთიდან წამოიღო ეს ყველაფერიო. ყველაფერზე მიდიან და ყველაფერს კადრულობენ. მანამდე ასეულობით ვიდეო ვრცელდებოდა ჩვენ მდინარეებში რაც ხდებოდა: მაჭახელაზე, კინტრიშზე, აჭარისწყალზე, ჭოროხზე…
სიმართლე ისაა, რომ თურქეთში ასეთი ფაქტი არ დაფიქსირებულა. არც სარფსა და გონიოში. რა გამოდის, რომ თურქეთიდან ეს წყალი შემოვიდა უცბად და მაინცა და მაინც ბათუმის ნაპირზე გამოვიდა? ეს ძალიან არასერიოზულია.
- თქვენ აჭარის მდინარეებზე ინერტული მასალის ამოღება ახსენეთ. მიგაჩნიათ, რომ ეს არის ზღვის სიმღვრივის ამ მაჩვენებლის გამომწვევი მიზეზი?
წვიმა აქამდეც ყოფილა, ბევრად უფრო ძლიერი შტორმიც ყოფილა… ჩვენს მეხსიერებაში ეს ყველაფერი დალექილია და გვახსოვს. გამორიყული ხის მასალით ბათუმში ვერავის გააკვირვებ. მთავარია ის, თუ ზღვაში რა მოხდა, სიმღვრივემ ამ მაჩვენებელს როგორ მიაღწია?
ეს ყველაფერი დაიწყო მდინარეებში. ის, რაც ნაპირზე გამოირიყა, ზღვიური მასალა არ არის, ეს არის მდინარისეული ამონატანი, ანუ შემოტანილია ზღვაში.
პრობლემა არის ის, რომ ჩვენი მდინარეები ვერ ასრულებენ იმ ფუნქციას, რასაც ისინი ისტორიულად ასრულებდნენ. მიდის ქვიშა-ხრეშის აბსოლუტურად გაუაზრებელი მოპოვება: მოიპოვებენ ყველგან, მოიპოვებენ ნებისმიერი ოდენობით…
- გულისხმობთ იმას, რომ ლიცენზიის გარეშე მოიპოვებენ?
მე, როგორც იქთიოლოგს და ზღვის ბიოლოგს, არ მაინტერესებს, ლიცენზიით ხდება თუ ლიცენზიის გარეშე ინერტული მასალის მოპოვება. ჩემთვის მთავარია ის, რომ ეს ხდება არასწორად, არ ხდება გარემოსდაცვითი გააზრება, მოიპოვებენ იქ, სადაც მოპოვება არ შეიძლება. მოიპოვებენ იმ ოდენობით, რაც არ შეიძლება. შედეგად მივიღეთ ის, რომ მდინარე გაედინება იქ, სადაც არ უნდა გაედინებოდეს – მდინარე რეცხავს იმ სანაპიროს, რომელსაც არ უნდა რეცხავდეს, დატოვებულია უამრავი ღია კარიერი, ღრმულები მთელ სანაპიროზე,
მდინარის წყალსა და ნიადაგის საბაზისო ქანებს შორის არის ფორმირებული სედიმენტი, ანუ დანალექი. ეს არის ქვიშა-ხრეშის, თიხის, ლამის სახით. ეს ბარიერია მდინარის წყალსა და საბაზისო ქანებს შორის. აი, ეს ბარიერი არის მოხსნილი მთლიანად და მდინარე რეცხავს ნიადაგს და ამ ბაზისს.
აი, ეს არის შედეგი ამ ყველაფრისა, რომ მდინარეები ვეღარ ასრულებენ იმ როლს, რაც მათ აქვთ. დელტაში, ესტუარში და ქვემო წელში უნდა მოხდეს ამ სიმღვრივის და ამ ფაჩხის შეკავება. იქ არის ჭალის ტყეები, აკუმულაციური უბნები, რომელიც საერთოდ აღარ არის, აღარც ჭალის ტყე დაგვრჩა – ჭალის ტყის მცენარეულობის დიდი ნაწილი ამოღებულია, ანუ, დელტა მოშლილია, ქვემო წელი მოშლილია, მეანდრები აღარ არის.
მთელი მდინარისეული მასა, ყოველგვარი შეკავების და ფილტრაციის გარეშე, პირდაპირ შედის ზღვაში და შემდგომ უკვე ზღვა ამას ანაწილებს, ბუნებრივია და ისევ ჩვენს სანაპიროებზე რიყავს – გვიბრუნებს ამ ყველაფერს უკან.
მდინარეები არის ეკოლოგიური კატასტროფის ზღვარზე. ნახეთ, რა ხდება ჭოროხში, აჭარისწყალში, პირიქით, ემატება კარიერები, არ ხდება გარემოსდაცვითი გააზრება, არ ხდება იქთიოლოგიური, ჰიდროლოგიური, ჰიდროგეოლოგიური შეფასებები, არ ვაფასებთ, ამას რა გავლენა ექნება თავად მდინარის ეკოსისტემაზე, ასევე ზღვაზე.
ქვიშა-ხრეშს მოვიპოვებთ იმისთვის, რომ ავაშენოთ კორპუსები, რაღაც კუნძული თუ ნახევარკუნძული, რადგან ქალაქში არის ტურიზმი და ტურიზმი განაპირობებს ამ მოთხოვნას, მაგრამ თუ ჩვენ ასე გავაგრძელებთ: მოვკლავთ მდინარეებს, მოვკლავთ ზღვას, ტალახში არავინ იბანავებს, აღარც ტურიზმი გვექნება და მაშინ რაღად გვინდა ეს მშენებლობა?
- რა შედეგამდე შეიძლება მივიდეთ, თუ მდინარეებიდან ინერტული მასალის ამოღება გაგრძელდება?
ჩემი მოკრძალებული პროგნოზია ის, რომ რაც გუშინ დაიწყო, ეს არ დასრულებულა – ასეთი ფაქტები მომავალშიც გვექნება. წარმოვიდგინოთ, რომ ეს მომხდარიყო, აგვისტოში. ეს ფაქტობრივად ტურიზმს გაანულებდა. ეს სიმღვრივე ხომ არ გავა ერთ და ორ დღეში?
- ამას შეიძლება ჰქონდეს გავლენა თავად ზღვის წყლის ხარისხზე, აისახება სანაპიროზე?
რა თქმა უნდა, ზღვა არის ერთი სხეული და ზღვას თუ ეკოლოგიურად გავანადგურებთ, მის რეკრეაციაზე საუბარი უკვე არასერიოზულია. ზღვის რომელ რეკრეაციულ უნარებსა და თვისებებზე უნდა ვისაუბროთ, თუ მას ასეთ ზიანს მივაყენებთ?
- რა არის საჭირო, პირველ რიგში, რა გამოსავალი არსებობს?
პირველ რიგში, ყველამ ამ პრობლემებზე უნდა ვისაუბროთ სწორად და ჯანსაღად. კი არ უნდა „ვაპრაოთ“ რაღაცები, ან უბრალოდ ვთქვათ, რომ იცი, არაფერი განსაკუთრებული არ მომხდარა – არა ბატონო, არ ხდებოდა სულ ასეთი რაღაცები, ასეთი რამ პირველად მოხდა ისტორიაში.
ჩვენ უნდა მოვნახოთ ბალანსი ეკონომიკურ ინტერესებსა და ეკოლოგიას შორის. ჩვენ თუ ამ ბალანსს ვერ ვიპოვით, ამ ბალანსს დავარღვევთ და საბოლოო ჯამში, არასწორი ეკონომიკური განვითარება მოკლავს ეკოლოგიას, მკვდარი ეკოლოგია კი, გააჩერებს ეკონომიკურ განვითარებას. ეს არის წრებრუნვა, რომელიც ერთმანეთთან არის კავშირში, ეს არის ბუნებრივი ჯაჭვი.
ამიტომაც, ჩვენ უნდა ვეძებოთ ბალანსი ეკონომიკურ ინტერესებსა და ეკოლოგიას შორის. აი, გუშინ რაც ვნახეთ, ეს იყო ამ ბალანსის კლასიკური დარღვევა, ქრესტომათიული მაგალითი: რას ნიშნავს არასწორი ეკონომიკური განვითარება, არასწორი ეკონომიკური მიდგომები, გარემოსდაცვითი ინტერესი გაუთვალისწინებლობა და და ეკონომიკური ინტერესების პრევალირება. ეს მაგალითი სახელმძღვანელოებშია დასაწერი. ეს იყო სრული კლასიკა, რაც მოხდა გუშინ.
ხვალვე წავა საუბარი, რომ თურმე ზღვა ჩვენთან არის იდეალური, რომ ყველა პარამეტრი არის ნორმის ფარგლებში, რომ ზღვა უფრო სუფთაა, ვიდრე მაშინ, როცა იაზონი შემოდიოდა კოლხეთში.
ასე გვეტყვიან იმის მიუხედავად, რომ დასავლეთ საქართველოს არცერთ ქალაქს შავი ზღვის აუზში გამწმენდი ნაგებობა არა აქვს – ნორმალური და ფუნქციონირებადი. ბათუმის დიდი ნაწილი კანალიზირებულიც კი არ არის და პირდაპირ ჩადის ყოველგვარი გაწმენდის გარეშე ზღვაში. ჩვენ წარმოდგენაც არ გვაქვს ადლის გამწმენდ ნაგებობაზე რა ხდება, რადგან მათ აქვთ მხოლოდ თვითმონიტორინგი. ასეთი რამ მსოფლიოში არ არსებობს: ვინც წმენდს, ის აკონტროლებს საკუთარ თავს.
გვეუბნებიან: ყველა სადგურზე იდეალური მონაცემები გვაქვს, არც ერთი პარამეტრი არ არის დარღვეული, ყველაფერი არის იდეალური, რომ ზღვა სუფთაა, ვიდრე ოდესმე.
ეს სიგიჟის მიღმაა. წარმოიდგინეთ: იტალია, საფრანგეთი, ესპანეთი – ამ ქვეყნებში ყველა ზღვისპირა ქალაქს გამწმენდი ნაგებობა აქვს და აკეთებენ მონიტორინგს. ისინიც კი ამბობენ, რომ იცით რა, ამ სანაპიროზე კარგი მონაცემებია, მაგრამ აქ – ცოტა პრობლემებია, ანუ სანაპიროების ზონირებულია. ჩვენთან ყველგან ყველაფერი კარგადაა!
ავტორი: ჯაბა ანანიძე
წყარო: ბათუმელები
