ანალიტიკოსმა ნიკა შენგელიამ ზანგეზურის დერეფნის ეკონომიკური მნიშვნელობა სოციალურ ქსელში შეაფასა. ანალიტიკოსმა ყურადღება გაამახვილა რამდენიმე ფაქტორზე, როგორიცაა საქართველოსთვის აღნიშნული დერეფნის მომგებიანობა, გეოპოლიტიკური რისკები, ინვესტიციებთან დაკავშირებული მდგომარეობა და სხვა.
"კომერსანტი" შენგელიას პოსტს უცვლელად გთავაზობთ.
,,1. ეკონომიკური მოდელები: ტვირთბრუნვა და მომგებიანობა საქართველოსთვის
ზანგეზურის დერეფანი განიხილება, როგორც მნიშვნელოვანი სატრანზიტო მარშრუტი, რომელიც აზერბაიჯანს შეაკავშირებს ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან, სომხეთის სამხრეთით გადამავალი გზით. ამ პროექტის გარშემო განვითარებული დისკუსიები მიუთითებს მის პოტენციურ მნიშვნელობაზე როგორც რეგიონული, ისე საერთაშორისო ტვირთბრუნვისთვის. საქართველოსთვის აღნიშნული დერეფნის ამოქმედება გამოიწვევს ტვირთების გადამისამართების რისკს არსებული აღმოსავლეთ-დასავლეთის კორიდორებიდან.
თუმცა, პარალელურად, ეკონომიკური მოდელები, მათ შორის საერთაშორისო სატრანსპორტო კვლევების ფონდის (ITF) მონაცემები მიუთითებს, რომ ზანგეზურის დერეფნის ამოქმედება ხელს შეუწყობს მთელ რეგიონში ინფრასტრუქტურული ინვესტიციების ზრდას. საქართველოსთვის პოზიტიური შედეგები შესაძლებელი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ქვეყანა მოახერხებს საკუთარი სარკინიგზო და პორტული ინფრასტრუქტურის განახლებასა და ინტეგრაციას ახალ მარშრუტებთან.
2. გეოპოლიტიკური რისკები: აზერბაიჯანი, სომხეთი, ირანი
ზანგეზურის დერეფნის კონცეფცია პირველად დაფიქსირდა 2020 წლის 9 ნოემბრის სამმხრივ შეთანხმებაში, თუმცა მისი აქტიური განხილვა და პრაქტიკული წინწასვლა განსაკუთრებით გააქტიურდა 2023 წლის მოვლენების და შემდგომი მოლაპარაკებების ფონზე.“
პროექტი აზერბაიჯანისთვის სტრატეგიულ ინტერესს წარმოადგენს, თუმცა სომხეთში დომინირებს შიში ეროვნული სუვერენიტეტის დაკარგვასთან დაკავშირებით, რაც ქმნის გავლენიან შიდა პოლიტიკურ წინააღმდეგობებს.
მნიშვნელოვანია ირანის როლიც, რომელიც ზანგეზურის დერეფანს აღიქვამს, როგორც რეგიონში მისი გავლენის შემცირების მცდელობას. ირანის საგარეო საქმეთა სამინისტრო არაერთგზის გამოხატავდა უკმაყოფილებას დერეფნის პროექტთან დაკავშირებით, რაც ზრდის გეოპოლიტიკურ სენსიტიურობას. შესაბამისად, საქართველოსთვის დერეფნის ამოქმედება გეოპოლიტიკური ბალანსის სიფრთხილით მართვას გულისხმობს.
3. ინფრასტრუქტურული საჭიროებები: სარკინიგზო და საგზაო განვითარება
ზანგეზურის დერეფნის ეფექტიანი ამოქმედება მოითხოვს როგორც სომხეთის, ისე აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მნიშვნელოვან სარკინიგზო და გზის მშენებლობებს. აზერბაიჯანმა უკვე დაიწყო სარკინიგზო პროექტების განხორციელება ნახიჩევანის მიმართულებით, ხოლო სომხეთში პროცესი პოლიტიკურად შეფერხებულია.
საქართველოს მხრიდან საჭირო იქნება იმ ინფრასტრუქტურის გაძლიერება, რომელიც უკავშირდება ბაქო-თბილისი-კარსის სარკინიგზო ხაზს და პოტენციურად — ახალ სატრანზიტო კორიდორებს. აუცილებელია ლოჯისტიკური ჰაბების განვითარება თბილისსა და ფოთში, რათა საქართველო არ იქცეს გვერდით მყოფად, არამედ ცენტრალურ გადამზიდავ ქვეყნად.
4. საინვესტიციო კუთხით გაღრმავებული შეფასება
საინვესტიციო თვალსაზრისით, ზანგეზურის დერეფანი ქმნის როგორც რისკებს, ისე შესაძლებლობებს. მთავარი საფრთხეა ის, რომ საქართველო დაკარგავს სატრანზიტო ფუნქციას, რაც შეამცირებს როგორც ბიუჯეტურ შემოსავლებს, ისე ინვესტორთა ინტერესს. ამასთან, არსებობს ალტერნატიული სცენარი: საქართველო შეიძლება გახდეს დერეფნის გაფართოებული ნაწილიც, რაც მოითხოვს აქტიურ დიპლომატიასა და რეგიონული შეთანხმებების შეჯერებას.
საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები (IFIs) დაინტერესებული იქნებიან იმ შემთხვევაში, თუ პროექტი მიიღებს მრავალმხრივ მხარდაჭერას და უზრუნველყოფილი იქნება უსაფრთხოების სტაბილურობა. საქართველო ამ კუთხით უნდა ეცადოს საინვესტიციო ჩართულობის მაქსიმიზაციას — როგორც ინფრასტრუქტურული ტენდერების, ისე მრავალპარტიული რეგიონული შეთანხმებების გზით.
5. ზანგეზურის დერეფნის საინვესტიციო შეფასების გაღრმავებული მოდელი
5.1. SWOT-ანალიზი საქართველოსთვის
ფაქტორი აღწერა
Ძალა (Strengths) - სტრატეგიული მდებარეობა რეგიონში
- არსებული პორტული და სარკინიგზო ინფრასტრუქტურის საფუძველი
- ევროატლანტიკური კურსი და დასავლელი პარტნიორების მხარდაჭერა
სისუსტე (Weaknesses) - დაბალი ინვესტიციები ინფრასტრუქტურაში ბოლო წლებში
- ბიუროკრატიული დაბრკოლებები
- რეგიონული უსაფრთხოების არასტაბილურობა
შესაძლებლობა (Opportunities) - ახალი ლოჯისტიკური ტვირთების მოზიდვა
- რეგიონულ მოლაპარაკებებში პროაქტიური ჩართულობა
- საინვესტიციო პროექტების ფინანსური მხარდაჭერის მოზიდვა (WB, ADB, EIB)
საფრთხე (Threats) - ტვირთების გადამისამართება საქართველოს გვერდის ავლით
- ზეწოლა აზერბაიჯან-სომხეთის დაპირისპირებაზე
- ირანის დესტაბილიზაციური ქმედებები რეგიონში
5.2. საინვესტიციო სცენარების ანალიზი
სცენარი A: დერეფანი აშენდება საქართველოს გვერდის ავლით ტვირთები ძირითადად გადის ნახიჩევანი–ზანგეზური გზით, გადადის თურქეთში სატრანზიტო შემოსავლების კლება; ლოჯისტიკური სერვისების დაკარგვა
სცენარი B: საქართველო ინტეგრირდება როგორც დერეფნის ნაწილი საქართველოს პორტები და რკინიგზა ემსახურება დერეფნის ნაკადებს გაზრდილი ტრანზიტი; ახალი ინვესტიციები და დასაქმება ლოგისტიკაში
სცენარი C: რეგიონული დაძაბულობა აფერხებს პროექტს პროექტი ფერხდება ან ნაწილობრივ ხორციელდება სტატუს ქვოს შენარჩუნება; საჭირო იქნება ალტერნატიული პროექტების დაგეგმვა
5.3. რეკომენდაციები საქართველოს მთავრობისთვის და კერძო სექტორისთვის
ინფრასტრუქტურა: მოამზადოს პროექტები ფოთისა და ბაქო-თბილისი-ყარსის მოდერნიზებისთვის — დროული ტენდერები და ტექნიკური განახლება.
დიპლომატია: გაძლიერდეს დიპლომატიური კომუნიკაცია სომხეთთან, აზერბაიჯანთან და თურქეთთან — საქართველოს აქტიური როლი რეგიონული შეთანხმებების სტრუქტურაში.
დაგეგმვა: შეიქმნას მულტისექტორული სამუშაო ჯგუფი, რომელიც განიხილავს დერეფნის გავლენას სატრანსპორტო, სავაჭრო და გეოპოლიტიკურ ჭრილში.
ინვესტორები: საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების და კერძო ინვესტორების მიზანმიმართული მიპატიჟება (IFC, EBRD, JICA)” - აღნიშნულია ნიკა შენგელიას წერილში.
