ანდრეი მაქსიმოვი
am@maximov.com;
https://t.me/Maximov_Wow
წინა სტატია („საქართველო ბუტიკების ქვეყანაა“) დავასრულე იმ პირობით, რომ დავწერდი საქართველოს ეკონომიკის წარმატებით განვითარებულ ნიშებს. და გადავწყვიტე დამეწყო ჩემი დაპირების შესრულება სამედიცინო ტურიზმის ერთ-ერთი ძალიან რთული მიმართულებით - სუროგაცია და ხელოვნური განაყოფიერება (IVF). ეს თემა საქართველოში ძალიან აქტუალური გახდა რამდენიმე თვის წინ, როდესაც მთავრობამ ომის გამოუცხადებლად გადაწყვიტა ამ მაღალტექნოლოგიური და დინამიკურად განვითარებადი ტურისტული სექტორის „დახურვა“. მინდოდა გამეგო, რატომ გადაწყვიტა ხელისუფლებამ „ოქროს კვერცხების დამდები ბატის“ დაკვლა.
მათთვის, ვინც არ იცის. რა არის სუროგაცია - ესაა ქალის მიერ ბავშვის ტარება და გადაჩენა სხვა პირისთვის ან პირებისთვის, რომლებიც გახდებიან ბავშვის კანონიერი მშობლები მისი დაბადების შემდეგ. ყველაზე ხშირად, ისინი ასევე არიან გენეტიკური მშობლები, რომლებიც უზრუნველყოფდნენ მასალას IVF-ის შედეგად ემბრიონის ფორმირებისთვის, რომელიც სუროგატი დედის საშვილოსნოში "ირგება". მძიმე უნაყოფობის შემთხვევაში კი შესაძლებელია დონორის გენეტიკური მასალის გამოყენება. როგორც წესი, ეს კეთდება ანაზღაურებით რაც გასაგები მიზეზების გამო საკმაოდ შთამბეჭდავია.
რა უნდა გვახსოვდეს ყოველთვის ამ საკითხთან დაკავშირებით, როგორც ჩვეულებრივ ადამიანებს, ისე გადაწყვეტილების მიმღებებს: ეს მათთვის, ვინც სხვადასხვა მიზეზის გამო ვერ ორსულდება ერთადერთი შესაძლებლობაა, ჰყავდეს საკუთარი გენეტიკური შვილები . მაგალითად, ქალები, რომლებსაც ამოიღეს საშვილოსნო ან საკვერცხეები; არის მძიმე თანმხლები დაავადებები, რომლებიც ხელს უშლის ორსულობას ან მშობიარობას; იყო ორსულობის განმეორებითი დანაკარგები (სპონტანური აბორტები). შესაბამისად, მათი პარტნიორებისთვის ეს უკანასკნელი შესაძლებლობაა გახდნენ მამები, თუ ისინი დაქორწინებული წყვილი არიან. სხვათა შორის, სუროგაციის (ან რეპროდუქციული) ტურიზმი საერთოდ არ არის ბინძური სიტყვა, არამედ სამედიცინო ტურიზმის სახეობაა, რათა ბავშვი დაიბადოს ადგილობრივი მედიცინის დახმარებით დამხმარე რეპროდუქციული ტექნოლოგიების გამოყენებით (ეს არის სუროგაციისა და IVF-ის სამეცნიერო სახელი. - ინ ვიტრო განაყოფიერება ან ხელოვნური, ანუ "ინ ვიტრო").
სუროგაციის მწვავე მოწინააღმდეგეები მას ჩვენი დროის უბედურებად მიიჩნევენ. მაგრამ ის პრაქტიკაში რამდენიმე ათასი წლის წინ იყო. უძველესი საქორწინო კონტრაქტი ეწერა თიხის ფირფიტაზე, რომელიც 2017 წელს თურქეთში გათხრების დროს იპოვეს. მასში ასურელი წყვილი, ლაკიპუმი და ხატალა შეთანხმდნენ, რომ 2 წლის განმავლობაში საკუთარი შთამომავლობა ჰყოლოდათ. წარუმატებლობის შემთხვევაში კი ცოლს უბრძანეს, ეპოვა სუროგატი დედა (თავის ხარჯზე ეყიდა ქმრისთვის მონა), რომელიც მათ ოჯახში შვილს გააჩენდა. ამ დოკუმენტის ასაკი 4000 წელზე მეტია, მაგრამ ფაქტობრივად ნახსენებია სუროგაციაც და უნაყოფობაც.
ჩვენს სამყაროში სუროგაცია პირველად 1980 წელს გამოცხადდა, როდესაც შეერთებულ შტატებში 37 წლის მრავალშვილიან დედას ელიზაბეტ კეინმა გააჩინა შვილი იმ ოჯახისთვის, სადაც მეუღლეს არ შეეძლო შვილის გაჩენა (ელიზაბეტის კვერცხუჯრედი და მისი ქმრის სპერმა გამოიყენეს). რამდენიმე წლის შემდეგ კი ბიოლოგიური მშობლების ემბრიონები წარმატებით გადანერგეს სუროგატ დედებში.
დღეს სუროგაცია ოფიციალურად დაშვებულია სხვადასხვა ქვეყანაში, მათ შორის პოსტსაბჭოთა სივრცეში - სომხეთში, ბელორუსიაში, ყაზახეთში, ყირგიზეთში, რუსეთსა და უკრაინაში. საქართველო, სხვათა შორის, მიეკუთვნება მეორე ჯგუფს - „არააკრძალულ და დაურეგულირებელ“, სადაც ლატვია, მოლდოვა, ტაჯიკეთი და უზბეკეთი შედიან. ასეთ შემთხვევებში რეგულაციები, როგორც წესი, განისაზღვრება იურიდიულად ფორმალიზებული სახელშეკრულებო ურთიერთობებით სამკუთხედში „კლინიკა – გენეტიკური მშობლები – სუროგატი დედა“.
ამ თემის ირგვლივ მთელ მსოფლიოში იშლება უამრავი აზრი, გამუდმებით იმართება მწვავე დებატები ხელისუფლების, პარტიული, პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების, ექიმების, რელიგიური ჯგუფების, ქალთა მოძრაობების, ლგბტ თემებისა და სხვა მხარეების მონაწილეობით. თვალსაზრისები დიამეტრურად საპირისპიროა. ზოგიერთი მიიჩნევს, რომ ეს არის ბავშვის "საქონლად" გადაქცევის ამორალური ქმედება და ქალის სხეულის უსირცხვილო ექსპლუატაცია. სხვები ამბობენ, რომ ეს არის ერთადერთი შესაძლებლობა უშვილო ადამიანებისთვის, მიიღონ გენეტიკურად მშობლიური ბავშვი. ცალკე თემაა ლგბტ თემის უფლებები სუროგატი დედისგან დონორის მასალის გამოყენებით დაბადებული ბავშვის მიმართ. შეთანხმება არ არის და არც მოსალოდნელია. თუმცა ყოველწლიურად სუროგაცია და ხელოვნური განაყოფიერება სულ უფრო პოპულარული ხდება და ამის მსურველები ყოველგვარი აკრძალვისა და დაბრკოლების გვერდის ავლის გზებს პოულობენ. მიზეზი აშკარაა: რადგან კაცობრიობა კარგავს ჯანმრთელობას, უფრო და უფრო მეტი ქალი და მამაკაცი ვერ ახერხებს შთამომავლობის გაჩენას დამოუკიდებლად და მზად არის გაიღოს ნებისმიერი მსხვერპლი და მიმართოს ხრიკს ამის გამოსასწორებლად. სამწუხაროდ, ამ გლობალური ტენდენციის შეცვლა შეუძლებელია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, ყოველი მეექვსე! წყვილი მთელ მსოფლიოში, ამა თუ იმ ხარისხით, უნაყოფობის პრობლემას აწყდება.
ბევრი ცნობილი ადამიანი არ მალავს, რომ მათი შვილები სუროგატი დედების დახმარებით დაიბადნენ: რიკი მარტინი, სარა ჯესიკა პარკერი, კრიშტიანუ რონალდუ, კიმ კარდაშიანი, ნიკოლ კიდმანი, სარა ჯესიკა პარკერი, ფილიპ კირკოროვი, ალა პუგაჩოვა და მრავალი სხვა. ხოლო ჯორჯ ლუკასი, სუროგატი დედის წყალობით, 69 წლის ასაკში მისი ქალიშვილი ევერესტი გახდა.
საქართველოში, დამხმარე რეპროდუქციული ტექნოლოგიების მედიცინა ბოლო ოცი წლის განმავლობაში ნულიდან ჩამოყალიბდა მაღალტექნოლოგიური კლინიკების უაღრესად წარმატებულ ქსელად. პირველი ასეთი ბავშვი საქართველოში 2000 წელს დაიბადა, 2012 წელს იყო 35, 2016 წელს - 329, ხოლო 2020 წელს - უკვე 819. პანდემიის გამო 2021 წელს ბუნებრივი ვარდნა დაფიქსირდა 308-მდე, მაგრამ მყისიერი გამოჯანმრთელებით 806-მდე. 2022 წელს კი, ამ წლის პირველ ნახევარში უკვე 517 ბავშვი დაიბადა. ამასთან, არანაკლებ სწრაფად ფართოვდება პაციენტების გეოგრაფია. თუ 2021 წელს სუროგატი დედის ძიებაში მომავალი მშობლები 8 ქვეყნიდან ჩამოვიდნენ, მაშინ 2022 წელს მშობლის ბედნიერებას საქართველოში ეძებდნენ მსოფლიოს 20 ქვეყნიდან მოქალაქეები, უმეტესობა განვითარებულია (აშშ, შვედეთი, ისრაელი და სხვები).
როგორც საინფორმაციო სააგენტო SPRESS.ge (Smart Press) იუწყება, პაწაწინა საქართველო დღეს მსოფლიოში მე-5 ადგილზეა სუროგაციის მოცულობით. ის უსწრებს აშშ-ს, ინდოეთს, რუსეთს და უკრაინას, მაგრამ საქართველო არის აბსოლუტური გამარჯვებული, თუ ერთ სულ მოსახლეზე დაბადებული ბავშვების რაოდენობას ჩავთვლით. საქართველოს ადამიანის რეპროდუქციისა და ემბრიოლოგიის ასოციაცია ამ ინდუსტრიის საშუალო წლიურ შემოსავალს 300 მილიონ ლარად (120 მილიონი აშშ დოლარი) აფასებს. ეს ალბათ გაზვიადებულია, მაგრამ არც ისე დიდად.
არითმეტიკა მარტივია: საშუალოდ სამედიცინო პროცედურები და სუროგატი დედის გადახდა, საქართველოს შეფასებით, 25-30 ათასი დოლარი ჯდება (სმარტ პრესა), უცხოური შეფასებით - 30-60 ათასი ევრო (ფესკოვის ადამიანის რეპროდუქციის ჯგუფი). 30-80 მილიონი დოლარი 1200 ბავშვისთვის, რომლებიც შეიძლება დაიბადონ 2023 წლის ბოლომდე. თქვენ შეგიძლიათ დაამატოთ კიდევ ორმოცდაათი პროცენტი დაკავშირებული ხარჯებისთვის (განთავსება, მოგზაურობა, გართობა, სხვა ადგილობრივი ხარჯები). ნებისმიერ შემთხვევაში, ეჭვგარეშეა, რომ თუ რაიმე გარე ფაქტორი არ ჩაერევა, ეს ინდუსტრია სწრაფ განვითარებას განაგრძობს და დამხმარე რეპროდუქციული ტექნოლოგიები გახდება ლიდერი სამედიცინო ტურიზმში საქართველოში. ჩემი აზრით, უახლოეს 2-3 წელიწადში 3 ათასი ბავშვს შეიძლება გადააჭარბოს.
თუმცა, 2023 წლის შუა რიცხვებში ჯერ საქართველოს ჯანდაცვის მინისტრმა, შემდეგ კი თავად ქვეყნის პრემიერ-მინისტრმა პარლამენტის წინაშე გამოსვლისას ძალიან ემოციურად განაცხადეს 2024 წლის 1 იანვრიდან უცხოელებისთვის სუროგაციისა და IVF სერვისების აკრძალვის აუცილებლობაზე. და ამის უფლება მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეებს ექნებათ, მაგრამ ასევე აეკრძალებათ გენეტიკური შვილის ორსულობისა და დაბადების საფასურის გადახდა. მომავალ წელს სუროგატი დედობის კანდიდატები ამას უნდა დათანხმდნენ, მთავრობის განცხადებით, მხოლოდ საქველმოქმედო მიზნით (პირდაპირი სამედიცინო პროცედურების ხარჯების გარდა).
ამ გადაწყვეტილების მიზეზები აშკარად ჰოლივუდის სცენარიდან იყო აღებული: „არ არის ცნობილი, სად მიჰყავთ ბავშვები, ამიტომ ადამიანებით ან ორგანოებით ტრეფიკინგი ტრანსპლანტაციისთვის არ არის გამორიცხული“. ჩემი არაპროფესიონალური აზრით, თუ არსებობს ეჭვი, რომ გენეტიკური მშობლები შვილს ორგანოებისთვის დაშლის მიზნით აჩენენ(რაღაც დაუჯერებელი სცენარი), მაშინ სად უნდა ეძებონ სამართალდამცავმა უწყებებმა და ინტერპოლმა?
მაგრამ, როგორც დარგის ექსპერტებმა განმარტეს, ფაქტობრივად, მთელი საქმე ეხება საქართველოს სურვილს გაწევრიანდეს ევროკავშირში და შეასრულოს „საქართველოს ევროკავშირთან ასოცირების შესახებ“ შეთანხმების ერთ-ერთი პირობა. ხოლო შემოთავაზებული კანონპროექტი თავისთავად იმეორებს ტრანსპლანტაციის სფეროს მარეგულირებელ ევროკავშირის 6 საკანონმდებლო აქტს, რომელსაც შეუძლია საკანონმდებლო კალმის ერთი მოსმით გაანადგუროს ინდუსტრია.
მეჩვენება, რომ საქართველოს მთავრობა სტრატეგიულ შეცდომას უშვებს, კიდევ ერთხელ ცდილობს იყოს „უფროსი პაპზე“, ვინაიდან სუროგაციის რეგულაციასთან სრული გაუგებრობაა როგორც ევროკავშირში, ისე მთელ მსოფლიოში.
სუროგაცია კანონით მკაცრად აკრძალულია მუსულმანურ ქვეყნებში - პაკისტანში, თურქეთში, საუდის არაბეთში, ასევე იაპონიასა და ჩინეთში. გერმანია, შვედეთი, შვეიცარია, საფრანგეთი, ნორვეგია, ავსტრია საკანონმდებლო დონეზე კრძალავენ სუროგაციას - დამრღვევებს შეიძლება დაეკისროს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა. ეს ასევე ეხება ამერიკის ზოგიერთ შტატს - არიზონას, ნიუ ჯერსის, მიჩიგანს.
სუროგატი დედის მომსახურებით სარგებლობა, ოღონდ ალტრუისტულ საფუძველზე, ნებადართულია ავსტრალიის ვიქტორიას შტატში, პორტუგალიაში, ნიდერლანდებში, კანადაში, დიდ ბრიტანეთში და ამერიკის ნიუ-ჰემფშირისა და ვირჯინიის შტატებში.
ზოგიერთ ქვეყანაში (კანადა, ნიდერლანდები, ფინეთი) შესაბამისი კანონი კრძალავს ანონიმურობას სუროგაციის, IVF ან ბიოლოგიური მასალის დონაციის საკითხებში. რაც ავალდებულებს მშობლებს, მაგრამ არ იწვევს მათში არანაირ ენთუზიაზმს, მიაწოდონ სრული ინფორმაცია დონორისა და დაბადების ფაქტების შესახებ 18 წელზე უფროსი ასაკის ბავშვისთვის.
ბევრ ევროპულ ქვეყანაში, როგორიცაა ბელგია, ესპანეთი, საბერძნეთი, ჩეხეთი, არ არსებობს მკაფიოდ განსაზღვრული საკანონმდებლო აქტები სუროგაციის შესახებ, მაგრამ სინამდვილეში ეს ხდება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ყველა შეთანხმებას და პირობას თავად კლინიკები ახორციელებენ. ბოლო დრომდე საქართველოში ყველა ერთნაირად მუშაობდა.
შეერთებულ შტატებში არ არსებობს კანონმდებლობა ეროვნულ დონეზე და არაერთი სახელმწიფო ნებას რთავს სუროგაციას საოჯახო სამართლის ფარგლებში (კალიფორნია რეპროდუქციული ტურიზმის ყველაზე პოპულარული ადგილია). შედეგად, აშშ-ს მოქალაქეები ახორციელებენ შიდაამერიკულ სუროგაციის ტურიზმს და სხვა ქვეყნებიდან ჩამოდიან აქ იმავე მიზნით.
მთელი ამ დაბნეულობით, სუროგაციის მასშტაბები მუდმივად იზრდება მთელ მსოფლიოში. ზოგი ქვეყანა იხურება, ზოგი იხსნება. ამ პროცესის შეჩერება შეუძლებელია.
მაშინ რატომ უნდა გაწიროს საქართველომ თავისი მაღალტექნოლოგიური სამედიცინო სექტორი და სერიოზული ფინანსური ზარალი განიცადოს? მეჩვენება, რომ გადაწყვეტილების მიღებისას საქართველოს ინტერესები ხელისუფლებისთვის ჯერ კიდევ ნომერ 1 პრიორიტეტი უნდა იყოს.
ვის შეუძლია კამათი, შესაბამისი კანონი ადრე თუ გვიან უნდა იყოს მიღებული, მაგრამ არა ამკრძალავი, არამედ მარეგულირებელი. რატომ მოვუწოდებთ პროფესიონალ ექსპერტებს, რომლებსაც შეუძლიათ პრაგმატულად შეაფასონ მიღწევები ამ სფეროში სხვადასხვა ქვეყანაში და შეიტანონ შემდეგი პოზიციები კანონპროექტში:
1. სუროგაციის პროგრამაში მონაწილეობა შესაძლებელია მხოლოდ დადასტურებული სამედიცინო მიზეზების გამო, მხოლოდ მომავალი მშობლების სურვილი არ არის საკმარისი. როგორ უნდა დადასტურდეს სამედიცინო ჩვენებები და რა არის სამედიცინო ჩვენება (სწავლა უშუალოდ საქართველოში, დამოწმებული შედეგები სხვა ქვეყანაში, სამედიცინო კომისია) უნდა იყოს გათვალისწინებული კანონში.
2. მიმაჩნია, რომ ზედმეტი და ზედმეტად ემოციური დისკუსიების თავიდან ასაცილებლად, თავიდან შეგვიძლია შემოვიფარგლოთ სუროგაციის მხოლოდ ოფიციალურ ქორწინებაში რეგისტრირებული ჩვეულებრივი წყვილებისთვის. და არა მარტოხელა ქალებსა და მამაკაცებს და, განსაკუთრებით, ლესბოსელ და გეი წყვილებს (საქართველოში ეს აუცილებლად გამოიწვევს ზედმეტ მღელვარებას).
3. აუცილებელია ბავშვის რეგისტრაციის მარტივი, მაგრამ სანდო წესები და მისი მშობლების უფლებების განსაზღვრა. თქვენ ასევე შეგიძლიათ დანიშნოთ კონტროლის პროცედურა, მათ შორის სხვა ქვეყნების კომპეტენტური ორგანოების დახმარებით, სად და ვისთან ერთად ცხოვრობს ბავშვი მშობლების სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ. არ მგონია, რომ ეს შეუძლებელი ამოცანაა.
4. ანალოგიურად, გაწერილი უნდა იყოს ბავშვის მიერ მოქალაქეობის მიღების წესი. რომელი და როგორ არის კითხვები კანონმდებლებისთვის.
5. ასევე უნდა დაზუსტდეს მოთხოვნები სუროგატი დედის მიმართ. ესენი უნდა იყვნენ ჯანმრთელი, ახალგაზრდა (20-35 წლის), გულდასმით გამოკვლეული ქალები (განისაზღვრეთ რა არის საჭირო), რომლებსაც აქვთ ჯანმრთელი ბავშვის დაბადების ისტორია და ცუდი ჩვევების არარსებობა.
6. გაწერილი უნდა იყოს მხარეთა პასუხისმგებლობა ნაკისრი ვალდებულებების შეუსრულებლობის გამო, მათ შორის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა შესაძლო თაღლითობის შემთხვევაში. ეს უკანასკნელი სხვა ქვეყნებში (საქართველოში არა) უმთავრესად სუროგატ დედებთან იყო დაკავშირებული, რომლებთანაც არასრულფასოვნად გადახდისუნარიანი წყვილები, ფულის დაზოგვის მიზნით, ცდილობდნენ თავად დაუკავშირდნენ კლინიკებსა თუ ოფიციალურ უწყებებს. ეს „დედები“ სხვადასხვა გზით ითვისებდნენ ფულს თავისთვის, მაგალითად, სამედიცინო გამოკვლევებისთვის ან ტრანსპორტირებისთვის, მაგრამ ეს არ მოსულა ორსულობამდე. თუ სამუშაო სერთიფიცირებული კლინიკების მეშვეობით ხორციელდება, ასეთი შეურაცხყოფა არ ხდება.
7. და ბოლოს, გამოიკვეთოს კლინიკას, მშობლებსა და დედას შორის კანონიერად გაფორმებული ხელშეკრულებების გაფორმებისა და განხორციელების ალგორითმი.
ჩემი აზრით, ეს ყველაფერი არც ისე რთულია, თუ კანონპროექტს გამოცდილი კანონმდებლები დაამუშავებენ კლინიკის მენეჯერების, ექიმებისა და დარგის სპეციალისტების ჩართულობით.
თუ კანონპროექტი დამტკიცდება მისი ამჟამინდელი ფორმით, მაშინ შედეგები იქნება ძალიან მარტივი და გამოუსწორებელი. ქართული მაღალტექნოლოგიური მედიცინის ინდუსტრია არსებითად განადგურდება.
