დედამიწიდან დაახლოებით 880 სინათლის წლის მანძილზე, წარმოუდგენლად ცხელი ეგზოპლანეტა თავის ატმოსფეროს ნელ-ნელა კოსმოსში აფრქვევს და წარმოქმნის ჰელიუმის ორ უზარმაზარ კუდს, რომლებიც ვარსკვლავის გარშემო თითქმის ნახევარზეა გადაჭიმული.
კვლევის ავტორთა განცხადებით, ასეთი შთამბეჭდავი კოსმოსური სანახაობა პირველად დააფიქსირეს. მჟონავი ატმოსფეროს მქონე ეგზოპლანეტები აქამდეც არის დაფიქსირებული, მაგრამ მხოლოდ მცირე ხნით, იმ დროს, როცა პლანეტა თავის დედავარსკვლავის წინ ჩაივლის.
თუმცა ამჯერად, მკვლევრებმა შეძლეს უწყვეტად, მთელი ორბიტული მსვლელობისას დაკვირვებოდნენ ეგზოპლანეტიდნ გაჟონილ ატმოსფეროს, რაც ამ ფენომენს ახალ სინათლეს სძენს — მათ შორის, მინიშნებებს მისი მუშაობის შესახებ, იმაზე, თუ რა ემართება დაკარგულ გაზს და რას შეიძლება ნიშნავდეს ის პლანეტური ევოლუციისთვის.
კვლევის ობიექტი იყო WASP-121b, ასევე ცნობილი, როგორც ტილოსი — ექსტრემალური ეგზოპლანეტა, რომელიც უკვე ცნობილია ისეთი უცნაურობებით, როგორიცაა აორთქლებული ლითონის ღრუბლები, ლალისა და საფირონის წვიმები და მეცნიერებისთვის ცნობილი ყველაზე სწრაფი ატმოსფერული ჭავლური დინებები.
ის ულტრაცხელი იუპიტერია — მზის სისტემის მიღმა არსებულ გაზის გიგანტთა კატეგორია, რომლებიც ზოგადად ჰგვანან იუპიტერს, მაგრამ დედავარსკვლავთან გაცილებით ახლოს არიან და შესაბამისად, ძლიერ ცხელებიც.
ტილოსი თავის ვარსკვლავთან იმდენად ახლოსაა, რომ ერთ გარშემოვლას სულ რაღაც 30 საათს ანდომებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ტილოსის ერთი წელიწადი დედამიწის დაახლოებით ერთი დღის ხანგრძლივობისაა.
ვარსკვლავის ძლიერი რადიაცია პლანეტის ატმოსფეროს ათასობით გრადუსამდე აცხელებს და წარმოქმნის ექსტრემალურ გარემოს, რომელიც მრავალ უცნაურობას განაპირობებს, მათ შორის, ატმოსფეროდან კოსმოსში გარბის ისეთი მსუბუქი აირები, როგორიცაა წყალბადი და ჰელიუმი.
ატმოსფერული გაქცევა ზოგიერთ კონტექსტში შეიძლება საკმაოდ სწრაფად მოხდეს, მაგრამ ხშირად ის თანდათანობითი პროცესია, გარბის მცირე ოდენობის გაზი. მიუხედავად ამისა, ნელმა გაჟონვამაც კი შეიძლება დროთა განმავლობაში მნიშვნელოვნად შეცვალოს პლანეტის ზომა და შემადგენლობა და მის ევოლუციაზეც კი მოახდინოს გავლენა.
უმეტესი, რაც ატმოსფერული გაქცევის შესახებ ვიცით, ეფუძნება პლანეტური ტრანზიტის დროს შეგროვებულ მონაცემებს. ტრანზიტი კი, ანუ პლანეტის ჩავლა თავის ვარსკვლავსა და ჩვენს შორის, მხოლოდ რამდენიმე საათს გრძელდება. ეს მიდგომა მხოლოდ უმცირეს ნაწილს გვაწვდის მთელს ორბიტაზე მიმდინარე მოვლენისა.
ახალ კვლევაში, მკვლევრები ტილოსს თითქმის 37 საათის განმავლობაში აკვირდებოდნენ ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპის ორი ინსტრუმენტით, რამაც მათ უპრეცედენტო მონაცემები მისცა მთლიანი ორბიტიდან.
ტილოსის გზაზე ისინი ინფრაწითელ ტალღის სიგრძეებში დააკვირდნენ ჰელიუმის შთანთქმას — ატმოსფერული გაქცევის დადგენილ სიგნალს. აღმოჩნდა, რომ მისი ჰელიუმის ნისლი თავად პლანეტიდან საკმაოდ შორს ვრცელდება და პლანეტის ორბიტის თითქმის 60 პროცენტს იკავებს.
ეს იყო ატმოსფერული გაქცევის ყველაზე გრძელი, უწყვეტი დაკვირვება ამ დროისათვის, რამაც გვიჩვენა მუდმივი და მასშტაბური გადინება.
უცნაურია, მაგრამ ტილოსი მხოლოდ ერთ ნაკადს არ წარმოქმნის. შენიშნეს, რომ ჰელიუმის ატომები ორ სხვადასხვანაირ კუდს ქმნის — ერთი პლანეტას უკან მიუყვება, მეორე კი წინ მიუძღვის. ორივე კუდი უზარმაზარია და ჯამში ტილოსის დიამეტრზე 100-ჯერ დიდ ფართობს ფარავენ.
„წარმოუდგენლად გაკვირვებულები დავრჩით, როცა ვნახეთ, რამდენად გრძელ მანძილზე ვრცელდება ჰელიუმის გამონადენი. ეს აღმოჩენა გვიჩვენებს ეგზოპლანეტის ატმოსფეროს ჩამომყალიბებელ კომპლექსურ პროცესებს და იმას, როგორ ურთიერთქმედებენ ისინი ვარსკვლავურ გარემოსთან. ამ პლანეტათა ნამდვილი კომპლექსურობის აღმოჩენას ჯერ ახლა ვიწყებთ“, — ამბობს კვლევის ავტორი, მონრეალის უნივერსიტეტის ასტრონომი რომენ ალარი.
ჰელიუმის ორი კუდის არსებობა ასტრონომთათვის თავსატეხია. არსებულ კომპიუტერულ მოდელებს შეუძლია ახსნას პლანეტიდან გაჟონილი გაზების მხოლოდ ერთი კუდი, მაგრამ ვერ ხსნიან სხვადასხვა მიმართულებით გადაჭიმულ ორ კუდს.
