შვედეთის სამეფო ინსტიტუტის ნობელის ასამბლეის გადაწყვეტილებით, 2025 წლის ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში გადაეცემა სამ მეცნიერს — მერი ბრუნკოის (სისტემური ბიოლოგიის ინსტიტუტი, სიეტლი, აშშ), ფრედ რამსდელს (Sonoma Biotherapeutics, სან-ფრანცისკო, აშშ) და შიმონ საკაგუჩის (ოსაკის უნივერსიტეტი, იაპონია) — აღმოჩენებისთვის პერიფერიული იმუნური ტოლერანტობის შესახებ.
მათ აღმოაჩინეს, როგორ კონტროლდება იმუნური სისტემა
სხეულის მძლავრი იმუნური სისტემა რეგულირებას საჭიროებს; წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის შეიძლება საკუთარ ორგანოებს დაესხას თავს. მერი ბრუნკოის, ფრედ რამსდელსა და შიმონ საკაგუჩის 2025 წლის ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში გადაეცემა მათი რევოლუციური აღმოჩენებისთვის პერიფერიული იმუნური ტოლერანტობის შესახებ, რაც ხელს უშლის იმუნურ სისტემას ორგანიზმისთვის ზიანის მიყენებაში.
ყოველდღიურად, ჩვენი იმუნური სისტემა ათასობით სხვადასხვა იმ მიკრობისგან გვიცავს, რომლებიც ჩვენს სხეულში შეღწევას ცდილობენ. ყველა მათგანს სხვადასხვა გარეგნობა აქვს და მრავალმა განივითარა მსგავსებები ადამიანის უჯრედებთან, ერთგვარი კამუფლაჟის სახე. საინტერესოა, როგორ განსაზღვრავს იმუნური სისტემა, რას უნდა დაესხას თავს და რა უნდა დაიცვას?
მერი ბრუნკოის, ფრედ რამსდელსა და შიმონ საკაგუჩის 2025 წლის ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში გადაეცემა მათი ფუნდამენტური აღმოჩენებისთვის პერიფერიული იმუნური ტოლერანტობის შესახებ. ლაურეატებმა გამოავლინეს იმუნური სისტემის უსაფრთხოების მცველები, მარეგულირებელი T-ლიმფოციტები (T-უჯრედები), რომლებიც იმუნურ უჯრედებს ხელს უშლიან საკუთარ სხეულზე თავდასხმაში.
„მათი აღმოჩენები გადამწყვეტი აღმოჩნდა იმის დასადგენად, თუ როგორ ფუნქციონირებს იმუნური სისტემა და რატომ არ გვივითარდება ყველას სერიოზული ავტოიმუნური დაავადებები“, — ამბობს ნობელის კომიტეტის თავმჯდომარე ოკე კამპე.
შეიძლება ითქვას, რომ შიმონ საკაგუჩი დინების წინააღმდეგ ცურავდა, როდესაც 1995 წელს პირველი საკვანძო აღმოჩენა გააკეთა. იმ დროისათვის, მრავალი მეცნიერი დარწმუნებული იყო, რომ იმუნოლოგიური ტოლერანტობა მხოლოდ იმიტომ ჩამოყალიბდა, რომ თიმუსში განადგურებულიყო პოტენციურად საშიში იმუნური უჯრედები; ამ პროცესს ცენტრალურ ტოლერანტობას უწოდებდნენ. საკაგუჩიმ აჩვენა, რომ იმუნური სისტემა გაცილებით კომპლექსურია და აღმოაჩინა იმუნური უჯრედების იქამდე უცნობი კლასი, რომელიც ორგანიზმს ავტოიმუნური დაავადებებისგან იცავს.
2001 წელს, მერი ბრუნკოიმ და ფრედ რამსდელმა სხვა საკვანძო აღმოჩენები გააკეთეს, როდესაც წარმოადგინეს ახსნა იმისა, თუ რატომ იყო თაგვის კონკრეტული შტამი განსაკუთრებით მოწყვლადი ავტოიმუნური დაავადებების მიმართ. მათ აღმოაჩინეს, რომ თაგვებს გენში ჰქონდათ მუტაცია, რომელსაც Foxp3 უწოდეს. ასევე აჩვენეს, რომ ამ გენის ადამიანის ეკვივალენტში მუტაციები იწვევენ სერიოზულ ავტოიმუნურ დაავადებას, სახელად IPEX.
