რა საფრთხეს უქმნის საჯარო სექტორს კორუფციის შესახებ კანონში ცვლილება, რომელიც საჯარო მოხელეებს პარალელურად სხვა სამსახურში დასაქმებას უზღუდავს ან უფროსის წერილობით თანხმობას ითხოვს? – ამ თემაზე „ბათუმელები“ იურისტს ნიკა სიმონიშვილს ესაუბრა.
- ბატონო ნიკა, როგორც ვიცით, კორუფციის შესახებ საქართველოს კანონში შეტანილი ცვლილება ითვალისწინებს იმასაც, რომ საჯარო სექტორში დასაქმებულ პირს სჭირდება ხელმძღვანელის თანხმობა იმისათვის, რომ სხვა სამსახურშიც დასაქმდეს. სინამდვილეში, რისთვის დასჭირდათ ეს ცვლილება?
მოდით დავიწყოთ ჯერ იქიდან, საერთოდ რას გულისხმობს ეს ახალი საკანონმდებლო ცვლილება, რაც უფრო კარგად დაგვანახებს მთლიან სურათს.
აქ ორი მიმართულება უნდა დავინახოთ, ძირითადად. ერთი ეხება პროფესიულ საჯარო მოხელეებს, რომლებიც საჯარო სამსახურში არიან დასაქმებულნი და მათ პარალელური დასაქმება პრინციპში აქამდეც ეკრძალებოდათ, ახლა კი, მთლიანად აკრძალული იქნება მათთვის.
აქამდე მათთვის არსებობდა გამონაკლისები, რაც გულისხმობდა საგანმანათლებლო, სამეცნიერო და სახელოვნებო სფეროში დასაქმებას და ამისთვის არავის თანხმობა არ სჭირდებოდათ, მაგრამ ახლა დასჭირდებათ დაწესებულების ხელმძღვანელის თანხმობა იმისთვის, რომ მაგალითად, უნივერსიტეტში ლექციები წაიკითხონ.
რაც შეეხება მეორე მიმართულებას – ეს ეხება მთლიანად საჯარო სექტორში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირებს და ეს შეიძლება იყოს მუნიციპალური ორგანოები, სახელმწიფო ორგანოები, საჯარო სამართლის იურიდიული პირები, სახელმწიფო ან მუნიციპალური ა(ა)იპ-ები ან სახელმწიფო ან მუნიციპალიტეტის მიერ დაფუძნებული 50%-ზე მეტი წილობრივი მონაწილეობით შპს-ები.
ყველა ამ პირთან მიმართებით ერთი ძირითადი პრინციპი შემოდის, რომ ნებისმიერი პარალელური დასაქმებისთვის მათ სჭირდებათ დაწესებულების ხელმძღვანელის თანხმობა.
ხოლო თუ პირი ორ საჯარო დაწესებულებაში უნდა დასაქმდეს, ან უკვე საქმიანობს, ასეთ შემთხვევაში, უბრალოდ თანხმობა აღარ არის საკმარისი. ამ შემთხვევაში ორი წინაპირობაა საჭირო. ერთი ის, რომ დაწესებულების ხელმძღვანელმა უნდა მისცეს თანხმობა და მეორე, ეს პროფესია გამონაკლისად უნდა იყოს შეტანილი მთავრობის დადგენილებაში.
- ამ გამონაკლისებში არ შედის, მაგალითად, საბავშვო ბაღები და სკოლები, არც უნივერსიტეტები. გამოდის, აქ დასაქმებულ პირებს, ყველას დასჭირდება უფროსის თანხმობა, სხვაგანაც რომ იმუშაონ?
დიახ. მაგალითად, საჯარო სკოლის მასწავლებელი ორ საჯარო სკოლაში ვერ ასწავლის, ვერ დასაქმდება. კერძო სკოლაში თუ მოუნდება დასაქმება, თანხმობა სჭირდება დირექტორის და ასევე, თვითდასაქმების ფარგლებში თუ რამე შემოსავალს მიიღებს, ამისთვისაც თანხმობა არის საჭირო. მაგალითად, რეპეტიტორობა.
- ანუ რეპეტიტორობასაც ვეღარ შეძლებენ დირექტორის ნებართვის გარეშე?
ასეა. რეპეტიტორობაც არ შეიძლება დირექტორის თანხმობის გარეშე.
- კერძო საქმიანობას როგორ გააკონტროლებს დირექტორი?
აქამდე მივდივარ ზუსტად, რომ ამას იდეაში ვერავინ ვერ გააკონტროლებს და ფაქტობრივად, გაუკონტროლებელი საქმიანობა იყო ყოველთვის და ასეც იქნება, მაგრამ არც სჭირდებათ ამის გაკონტროლება, რადგან ეს ძალიან დიდ უკმაყოფილებას გამოიწვევს პედაგოგებში.
აქ სხვა რამეს უფრო ვხედავ. ერთ დღესაც თუ დასჭირდებათ, ადამიანის დაშანტაჟება, მაგალითად, წინასაარჩევნოდ, იქ შეიძლება გაუხსენონ, რომ თანხმობა არ ჰქონდა მიღებული რეპეტიტორობისთვის და ამის გამო შეიძლება სამსახურიც კი დაკარგოს.
ეს ზეწოლის ახალი ბერკეტია მმართველი პარტიის ხელში.
- ურჩ მასწავლებლებს გაუხსენებენ, მაგრამ მორჩილებს – არა, ასე გამოდის?
კი ბატონო. ძალიან მარტივი იქნება ამ ბერკეტით ნებისმიერ ადამიანზე ზეწოლა.
ზოგადად რომ შევაფასოთ, პროფესიული საჯარო მოხელეების შემთხვევაში ამ ცვლილების მიზეზად ხარჯების ოპტიმიზაცია დაასახელეს. ანუ „ოცნება“ ცდილობს ყოველთვის ისეთი მიზეზი გამონახოს, რომელიც, ერთი შეხედვით, თითქოს ნორმალურია.
ანუ ლექტორობა დასაშვებია, მაგრამ საჯარო სამსახურის ხარჯზე ეს არ უნდა მოხდეს – ასე ამბობენ. მაგრამ მეორე მხარეს შევხედოთ – ეს არ არის ისეთი პრობლემა, რომელიც აფერხებს საჯარო სექტორის მუშაობას. საჯარო სამსახურისთვის კარგიც უნდა იყოს, რომ ეს ადამიანი სამეცნიერო თვალსაზრისით უფრო მეტად ვითარდება, აკადემიურ საქმიანობას ეწევა და აქამდე არასდროს დასახელებულა ეს, როგორც პრობლემა.
ახლა, როცა უფროსის თანხმობაზე დამოკიდებულს ხდიან საჯარო მოხელეებს, ეს კიდევ უფრო მეტად ამყარებს ეჭვებს იმასთან დაკავშირებით, რომ ეს ყველაფერი სწორედ პოლიტიკური ლოიალობის მოსაპოვებლად არის გათვალისწინებული.
ვისაც უნდათ, მისცემენ თანხმობას და ვისაც უნდათ – არ მისცემენ თანხმობას. თუ ვინმე საჯარო დაწესებულებაში თავის საქმეს არ აკეთებს და იმ დროში დადის სხვა სამსახურში, ამის გამო შეუძლიათ გაათავისუფლონ თანამშრომელი და ამას საერთოდ არ სჭირდებოდა ახალი კანონის მიღება. ამიტომ, მათი ეს არგუმენტიც უვარგისია.
თუ საჯარო სამსახურში ხელფასები საკმარისი არ არის, მოდი აქედან დავიწყოთ ჯერ. მუნიციპალიტეტებში 300-400-ლარიან სამსახურებზე რომ მუშაობენ ადამიანები, ამ ხელფასად როგორ წარმოუდგენიათ რომ იარსებოს ადამიანმა დღევანდელ რეალობაში? ეს ხომ შეუძლებელია. ამ ადამიანებს ორ და სამ სამსახურში მუშაობა კი არ ეხალისებათ, უბრალოდ იძულებულები არიან იმუშაონ.
- თუ ხარჯების ოპტიმიზაციას აპირებენ, მაშინ ხელფასებს როგორ ზრდიან, თანაც ისე, რომ არავინ შეამცირონ? არ ფიქრობთ, რომ ეს დაპირებაც ტყუილი გამოდის?
ასე გამოდის. თუ ასეთ რაღაცას აკეთებ და იმაზე არ ფიქრობ, რომ ხელფასები გასაზრდელი გაქვს, ეს მეორე პრობლემაა კიდევ. მაგრამ ჯერ უნდა იზრუნო ხელფასების სათანადოობაზე და ამის შემდეგ უნდა თქვა, რომ ორ და სამ სამსახურში მუშაობის შესაძლებლობას არ მოგცემო.
აქ კიდევ ერთი მომენტია ძალიან საინტერესო – თუ ხარჯთეფექტიანობაზე საუბრობენ, ჩვენ მთავრობის დადგენილებას თუ ჩავხედავთ, იმდენი გამონაკლისი წერია იქ, რომ რეალურად არც გამოდის ხარჯთეფექტიანობა.
ამიტომ ხარჯთეფექტიანობაც აქ არაფერ შუაში არ არის.
ყველაზე მნიშვნელოვანი აქ მაინც ის არის, რომ ეს ცვლილებები იმ დროშია მიღებული, როცა „ქართულმა ოცნებამ“ ანტიკონსტიტუციური ცვლილები შეიტანა ზოგადად საჯარო სამსახურის შესახებ კანონში, რომლის მიხედვითაც ძალიან მარტივად შეუძლიათ ადამიანების სამსახურიდან გაშვება, ე.წ. რეორგანიზაციის ჩატარების მოტივით.
ეს ბოლო ცვლილებაც, ამ ყველაფერთან ერთად, ერთ პაკეტში შეგვიძლია განვიხილოთ.
ფაქტობრივად, სარჩელის შეტანასაც აზრი დაუკარგეს, რადგან რომც უჩივლო დამსაქმებელს, ვერ მოიგებო – გეუბნებიან.
- გარდა დასაქმებულის უფლებების შეზღუდვისა, აქ სხვა პრობლემაც იჩენს თავს და ეს იქნება კადრების საკითხი, არა? საგანმანათლებლო სფეროში ან თუნდაც იმ სკოლებში, სადაც კვალიფიციური კადრები არ ჰყავთ, ხომ დასჭირდებათ პროფესიონალები. რას იზამენ ამ შემთხვევაში?
თუ ამ თანხმობას არ გასცემენ და გაურთულებენ ამ ადამიანებს სხვაგან დასაქმებას, მაშინ უბრალოდ სამსახურში აღარ გაჩერდება არავინ და მოძებნის კერძო დამსაქმებელს, რომელიც უკეთეს ანაზღაურებას გადაუხდის. ეს ნიშნავს, რომ გადინება იქნება კადრების და როგორ გინდა, რომ გადინებული კადრები შეავსო? ანუ ასე ჰაერიდან ხომ ვერ მოიყვან ახალ კადრებს.
შეიძლება მეც დავიბრალო ექიმი ვარ-მეთქი, მაგრამ ხომ ვერ შევასრულებ ამ საქმეს?! ანუ პროფესიონალიზმის მოძებნა, თან იმ ანაზღაურებაზე, რომელზეც წინა კადრი აღარ გაგიჩერდა იმის გამო, რომ არ მიეცი ორმაგი მუშაობის შესაძლებლობა, რთული იქნება.
- ან მოუწევთ დაბალკვალიფიციური კადრების დანიშვნა?
ნაკლებკვალიფიციურს თუ მოიყვანენ, ეს ნიშნავს, რომ ადამიანები, რომლებიც სახელმწიფოსგან სერვისს იღებენ, მიიღებენ დაბალხარისხიან სერვისს, ხომ?! რამაც შეიძლება ეს ადამიანები დააზიანოს კიდევაც. კადრები ჰაერიდან ხომ არ მოდის, კრიზისი შეექმნებათ.
ვფიქრობ, ეს ცვლილებები არ იყო გააზრებული ნორმალურობის კონტექსტში და მხოლოდ იმისთვის გაკეთდა, რომ თანხმობაზე დამოკიდებული გაეხადათ საჯარო სექტორში დასაქმება, რომ ვისთვისაც უნდოდათ თანხმობა მიეცათ და ვისთვისაც არ უნდოდათ – არ მიეცათ თანხმობა. ამის გვერდით ეფექტებზე, რა თქმა უნდა, არ უფიქრიათ. იმიტომ, რომ მათი მიზანი არ ყოფილა ნორმალურობის ფარგლებში შეეფასებინათ ეს ყველაფერი, მათი მიზანი იყო ის, რომ მაქსიმალურად მორჩილი გაეხადათ საჯარო სამსახური.
ამ პერსპექტივით შეხედეს, დაინახეს და გააკეთეს კიდევაც, მაგრამ ამას რა შედეგები მოჰყვება, სულ არ აინტერესებთ „ქართულ ოცნებაში”.
- თუმცა ამ საკითხსაც პროპაგანდისტულად აწვდიან საზოგადოებას, ისევე როგორც უნივერსიტეტების შემთხვევაში თქვეს, რომ 10 000 ლარი ექნება პროფესორს, მაგრამ ამის იქეთ რა ზიანდება, არავინ საუბრობს.
ეს იმ კატეგორიის დაპირებებიდანაა, 100 მოგუგუნე ქარხანა რომ უნდა აეშენებინათ, ჩემი აზრით. მაგრამ ეს ცვლილება არის კონტროლის მექანიზმი.
თუ შენ გინდა, რომ ადამიანს გადაუხადო 1 500 იქნება თუ 2 000 ლარი საჯარო სამსახურში, 300 ლარის ნაცვლად, მაშინ ჯერ ეს უნდა გააკეთო და ამის შემდეგ წამოუყენო პირობა, რომ ორ და სამ ადგილას აღარ იმუშაოს.
- არც იმაზე საუბრობენ, ხელფასებს თუ გაზრდიან, ვთქვათ, ეს გამოიწვევს თუ არა დასაქმებულების რაოდენობის შემცირებას.
ეს ეკონომიკის ნაწილია და ამაზე კვალიფიციურად ვერ ვისაუბრებ, მაგრამ თუ ხელფასს გაზრდიან ისე, რომ ამას არ მოჰყვება შემცირებები, ეს კიდევ უფრო მეტად გააუფასურებს ლარს, რადგან ხელფასების მატება ასე არ ხდება, რომ დაბეჭდო და მისცე ფული. ეს იწვევს ინფლაციას. ეს ეკონომიკის ზრდის შესაბამისად ხდება.
ამიტომ, რეალურად თუ შევხედავთ, დღეს ყველაზე დიდი პრობლემა ავტორიტარულ რეჟიმშია და არა თავად კანონში, რადგან თუ „ქართული ოცნება“ ან მისი მსგავსი რეჟიმები იქნება ქვეყანაში, ამ კანონს ყველა საჯარო სექტორის კონტროლისთვის გამოიყენებს. ასეთი ცვლილებები კარგად არის ჩაშენებული ავტორიტარიზმში.
- ფიქრობთ, რომ ეს ცვლილება კიდევ უფრო გააჩუმებს საჯარო სექტორს და მორჩილს გახდის რეჟიმის მიმართ?
კი, რა თქმა უნდა. „კარგად მოვიქცევი და მომცემს უფროსი თანხმობას, არ მოვიქცევი კარგად და არ მომცემენ თანხმობას“ – ასე დაიწყებენ ფიქრს.
