ანდრეი მაქსიმოვი
am@maximov.com;
https://t.me/Maximov_Wow
საქართველო მინიატიურული ქვეყანაა. ფართობი 69700 კვ. კმ. მეზობელი თურქეთის ტერიტორიის 9%-ს არ აღემატება ან ირანის 4%-ს. მისი ზომა შესაბამისია ამიერკავკასიის სხვა ქვეყნებთან, მაგრამ ყოველგვარი ანალოგი ქრება, როცა არაგულგრილი დამკვირვებელი აცნობიერებს, თუ რა მრავალფეროვანი ბუნებრივი და კლიმატური პირობებია კონცენტრირებული მიწის ამ მონაკვეთზე. დასავლეთით ქვეყანა სუბტროპიკული ზონის ჩრდილოეთ ნაწილში ხვდება, აღმოსავლეთში კი ნაყოფიერ მიწებს უდაბნოს ცვლის.
ამავდროულად, ვერტიკალური ზონალობის წყალობით, ევროპის ხმელეთის ყველა პეიზაჟი აქ მინიატურულადაა წარმოდგენილი - უდაბნო-ნახევრადუდაბნო და ნოტიო სუბტროპიკული სანაპირო ზონებიდან, ალპურ და შემდგომ მარადიულ თოვლამდე. საქართველოში აღმოჩენილ ტურისტს არანაკლებ მრავალფეროვნება ელის ისტორიული და რელიგიური, ეთნოგრაფიის, ექსტრემალური გართობისა და სოფლის მეურნეობის თვალსაზრისით. ანუ ჩვენი პატარა საქართველო არის ნამდვილი სამუზეუმო ქვეყანა თავისი მრავალი გამოვლინებით - ბუნებრივ-კლიმატური, ისტორიული, რელიგიური, ეთნოგრაფიული და სამეურნეო. ბუტიკი საოცარი და უნიკალური პროდუქტებითა და მომსახურებით... პატარა საქართველოს აშკარა მრავალფეროვნებიდან რა დასკვნები შეგვიძლია გავაკეთოთ ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისთვის?
სტრატეგიის თვალსაზრისით - არა ისტორიული ეკონომიკური მემკვიდრეობა ან ტაქტიკური პრობლემების გადაწყვეტა, რომელიც ნაკარნახევია, ვთქვათ, სოციალური პრობლემებით ან წინასაარჩევნო პოპულიზმით, არამედ ზუსტად სტრატეგიის თვალსაზრისით, საქართველოს ეკონომიკაში უნდა დომინირებდეს ნიშა. პროდუქტები - უნიკალური, ძვირი (ანუ მაღალი დამატებითი ღირებულებით), ეკოლოგიურად სუფთა, უნიკალური, ანუ პროდუქტები, რომელთა მიღება შეუძლებელია ან ძალიან რთული და ძვირია სხვა ქვეყნებში. პროდუქტები უნიკალური კონკურენტული უპირატესობებით.
მაგალითად, რაც არ უნდა გაკეთდეს ქართულ სოფლის მეურნეობაში, ერთ რამეში შეგიძლიათ დარწმუნებული იყოთ - ქართველი გლეხისთვის და ფერმერისთვის უსარგებლოა მასობრივი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციით მსოფლიო ბაზრებზე მნიშვნელოვანი ადგილის დამკვიდრებისთვის ბრძოლა. ესპანეთში, ჩინეთსა თუ საფრანგეთში ვენახების ფართობი ათჯერ აღემატება მთელ საქართველოს ტერიტორიას მთებთან და უდაბნოებთან ერთად, რაც ამ ქვეყნებს მევენახეობაში უახლესი ტექნოლოგიების გამოყენების საშუალებას აძლევს. ეგვიპტის, ისრაელის ან მაროკოს კარტოფილი ყოველთვის იაფი და ხარისხიანი იქნება ვიდრე ბოლნისში. გურჯაანის ატამი ფასი-ხარისხის შეფარდებით ესპანურს კონკურენციას ვერ გაუწევს. დასავლეთ საქართველოს ციტრუსებს ჩინური ჯობია. ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ ქართულ პროდუქტს მსოფლიო ბაზრებზე ადგილი არ აქვს და საქართველოში ექსპორტზე ორიენტირებული სოფლის მეურნეობა საოცნებოა? სულაც Არა! მაგრამ გრძელვადიანი ეკონომიკური სტრატეგიის მიხედვით, ქართული სოფლის მეურნეობის პროდუქცია უნდა იყოს ნიშური.
თუ ვსაუბრობთ ღვინოზე, მაშინ ეს უნდა იყოს ბუტიკური, რომელიც დამზადებულია მცირე საოჯახო მეურნეობაში მოყვანილი მაღალი ხარისხის ყურძნისაგან, მცირე რაოდენობით და შედარებით მაღალ ფასად. თუ ეს კარტოფილია, მაშინ ეს უნდა იყოს ბიო კარტოფილი. პრინციპში, ნებისმიერი ბიოპროდუქტი შეიძლება ჩაითვალოს ნიშურად.
2012 წელს ქართულ სოფლის მეურნეობას ჰქონდა კარგი შანსი, ესარგებლა შექმნილი ვითარებით და გადაეხედა ბიოპროდუქციის წარმოებისთვის ზრდის მიმართულებით. ქართველი გლეხები მრავალი წლის განმავლობაში უსახსრობის გამო ნიადაგზე სასუქებსა და ქიმიკატებს არ იყენებდნენ. ხოლო ბიოპროდუქტების მოყვანა შესაძლებელია მხოლოდ 3-5 წლის განმავლობაში ხელშეუხებელ ნიადაგებზე (დამოკიდებულია სხვადასხვა ქვეყნის სპეციფიკურ კანონმდებლობაზე). თუმცა არჩეულ იქნა სხვა სასოფლო-სამეურნეო პოლიტიკა და გლეხებმა დაიწყეს მოსავლიანობის გაზრდა ქიმიის საშუალებით. ბოლო დრომდე საქართველოდან ბიოპროდუქციის მნიშვნელოვანი ექსპორტი არ ხდებოდა. მაგრამ უკვე არის მცირე ინიციატივები პირადი მოხმარებისთვის ბიოპროდუქტების მოყვანასთან დაკავშირებით. მაგრამ უდავოდ, სტრატეგიულად ბიოპროდუქტები ქართული სოფლის მეურნეობის მომავალია.
ილუსტრაციისთვის შევხედოთ ქართულ თაფლს. მას არ შეუძლია კონკურენცია გაუწიოს მსოფლიოს მსხვილ მწარმოებლებს არც ფასით და არც მოცულობით. მაგრამ ამ ინდუსტრიას აქვს უნიკალური კონკურენტული უპირატესობები. საკმარისია აღვნიშნო, რომ მსოფლიოში გავრცელებული ნიადაგის 54 სახეობიდან 49 პაწაწინა საქართველოშია წარმოდგენილი! შედეგად, აქ გავრცელებული თაფლის შემცველი მცენარეული ფლორა ასეთი მრავალფეროვნებითა და კონცენტრაციით მსოფლიოში არსად იზრდება. ასევე, თაფლს ხშირად მაღალ ალპურ რაიონებში აგროვებენ, სადაც ადამიანის ზემოქმედება გარემოზე ან უმნიშვნელოა ან საერთოდ არ არსებობს. შედეგად, აქ შეგიძლიათ შეაგროვოთ უნიკალური პოლიქრომული (ანუ მრავალი მცენარისგან) თაფლი, რომელიც მსოფლიო ბაზარზე ათჯერ უფრო ძვირია, ვიდრე მასობრივი წარმოების მონოქრომული თაფლი.
კიდევ ერთი მაგალითი არის კენკრა, რომელიც საქართველოში ნელა, მაგრამ დამაჯერებლად ხდება მაღალი დამატებითი ღირებულების პროდუქტი.
ბოლო წლებში განსაკუთრებით სწრაფად იზრდება მაყვლისა და მოცვის პლანტაციების პოპულარობა. ასევე შეგვიძლია აღვნიშნოთ კაკალი, რომელიც ყოველთვის იყო როგორც ქართულ ბაღებში, ისე ქართულ სამზარეულოში. თუმცა, მხოლოდ ბოლო შვიდი წლის განმავლობაში გაჩნდა საქართველოში უახლესი ტექნოლოგიების გამოყენებით შექმნილი თანამედროვე პლანტაციები. რაც უნიკალური კლიმატური პირობებისა და წყლის რესურსების წყალობით საუკეთესოს წარმოების საშუალებას იძლევა. კაკალი მსოფლიოში უახლოეს მომავალში. ეს არ არის ჩემი აზრი, არამედ ცნობილი ესპანელი ექსპერტის თვალსაზრისი, რომელიც უკვე რვა წელია ხელმძღვანელობს ქართული კაკლის ახალ პლანტაციებს.
ახლა გადახედეთ ტურიზმს. შეუძლია საქართველოა განავითაროს პლაჟის მასობრივი ტურიზმი და კონკურენცია გაუწიოს ანტალიას, ხორვატიას, მონტენეგროს და მსოფლიოს სხვა კურორტებს? მას შეუძლია განვითარდეს, მაგრამ კონკურენციას ვერ გაუწევს! ბათუმში კარგი სეზონი უფრო გამონაკლისია ვიდრე სატბილური მოცემულობა.
ურეკი კი პოტენციურად მაგნიტური ქვიშების მქონე უნიკალური სამედიცინო კურორტიდან იაფ მასობრივ კურორტად გადაიქცა ადგილობრივი მოსახლეობისა და მეზობელი ამიერკავკასიის ქვეყნებიდან ჩამოსული ტურისტებისთვის, უფრო წესია, ვიდრე გამონაკლისი.
მაღალ სეზონზე ბათუმი უფრო გამონაკლისია, ვიდრე წესი. ურეკი კი, რომელიც პოტენციურად უნიკალური სამედიცინო კურორტიდან თავისი მაგნიტური ქვიშებით გადაიქცა იაფ მასობრივ კურორტად ადგილობრივი მოსახლეობისა და მეზობელი ამიერკავკასიის ქვეყნებიდან ჩამოსული. საქართველოს საქმე ნიშური ტურიზმია: სამედიცინო და ექსტრემალური ტურიზმი, ისტორიული და პილიგრიმული, ეთნოგრაფიული და აგროტურიზმი.
მაგრამ ამ თითქოს აშკარა თეზისების წარმოთქმა უფრო ადვილია, ვიდრე მათი პრაქტიკაში განხორციელება. უნიკალური პროდუქტებითა და სერვისებით „ნიშური ეკონომიკის“ შემუშავება უკიდურესად რთულია და ბუნებრივი, კლიმატური და სხვა მრავალფეროვნების გარდა, მოითხოვს ინვესტიციებს, ტექნოლოგიას, პერსონალს, კომპეტენტურ ეკონომიკურ სტრატეგიას და საწყის ეტაპზე უზარმაზარ სახელმწიფო მხარდაჭერას. სახელმწიფო, მთავრობა და საერთაშორისო ორგანიზაციები ყველა ამ მიმართულებით მუშაობენ, მაგრამ ჯერჯერობით შედეგები გაცილებით სუსტია, ვიდრე ძალისხმევა. უფრო მეტიც, ამ პროცესში ასევე არის საკმაოდ ობიექტური სისტემური და სტრუქტურული სირთულეები და შეზღუდვები.
ჯერ ერთი, სოფლის მეურნეობაში ჯერ კიდევ დომინირებს მოძველებული საბჭოთა კულტურების წარმოების ტექნოლოგიები, რომლებშიც ვერც ვენახები და ვერც ბაღები ვერ აწარმოებენ კონკურენტუნარიან პროდუქტს ფასისა და ხარისხის თვალსაზრისით. მაგრამ ამავე დროს, ქართული ოჯახების უზარმაზარი რაოდენობის გადარჩენა დამოკიდებულია მათ საკუთრებაში არსებულ ვენახებსა და ბაღებზე, სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის გადამუშავებასა და შინაურული ღვინის წარმოებაზე. ეს მდგომარეობა უქმნის ძალიან სერიოზულ სოციალურ შეზღუდვებს სახელმწიფოს შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებისას.
მეორეც, ნიშური პროდუქტები, რადგან ისინი უნიკალურია და წარმოებულია მცირე პარტიებად, ლოგიკურად ძვირი უნდა იყოს. თუმცა, საქართველოს მოსახლეობის ცხოვრების ამჟამინდელი სტანდარტისა და ერთ სულ მოსახლეზე შემოსავლის გათვალისწინებით, ასეთ პროდუქტებზე ძნელად მოსალოდნელია შიდა მოთხოვნა. ჯერჯერობით, ადგილობრივების უმეტესობა დაბალ ფასებზეა ორიენტირებული და ნაკლებად სავარაუდოა, რომ იყიდოს ძვირად ღირებული ექსკლუზიური ღვინო, ბიოპროდუქტები ან პოლიქრომული თაფლი... მწარმოებელი იძულებულია ყურადღება გაამახვილოს საექსპორტო ბაზრებზე, რომელიც ისედაც გაჯერებულია და სადაც არავინ ელოდებათ გაშლილი ხელებით. ამ ბაზარზე შესვლისთვის საჭიროა სისტემატური მარკეტინგი და ეროვნული ბრენდების პოპულარიზაცია (ქართული ღვინო, ქართული ტურიზმი, ქართული თაფლი ან ნიგოზი, ურეკის შავი ქვიშა,...). ამის გაკეთება შეუძლებელია სახელმწიფოს მხარდაჭერის გარეშე.
მესამე, საჭიროა ცვლილებები ბიზნესს მენტალიტეტში, განსაკუთრებით უფროს თაობაში. გასულია საბჭოთა დრო, როცა პროფკავშირის კომიტეტის ყოველ სხდომაზე საქართველოს კურორტების ბილეთისთვის იბრძოდნენ. დღეს მშვენიერი კლიმატი, მომხიბლავი ისტორია და სტუმართმოყვარეობის შესანიშნავი ტრადიციები საკმარისი არ არის - სამყარო შეიცვალა და სტუმრები ასევე ელიან მსოფლიო დონის მომსახურებას. ის უნდა გაიზარდოს, განსაკუთრებით სასტუმროსა და სარესტორნე ბიზნესში; ჩაერთონ მუდმივ კომუნიკაციაში განმეორებითი კლიენტებისთვის ბრძოლაში; მოემზადეთ მოქნილი ფასებისთვის, რომელშიც ფასი განისაზღვრება საბაზრო სიტუაციით და არა სასტუმროს ან რესტორნის მფლობელის პირადი ფინანსური მიდრეკილებით.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველომ, როგორც ნიშურმა თუ ბუტიკმა ქვეყანამ, პროექტების გაგინტიზმისგან თავი უნდა შეიკავოს, ყველაზე ფრთხილად შესწავლითაც კი. მეტიც, იმისდა მიუხედავად, საუბარია ღრმაწყლოვან პორტზე, უზარმაზარ ჰიდროელექტროსადგურზე, ახალ მეტალურგიულ ქარხანასა თუ სასტუმროს ცათამბჯენზე ძველი თბილისის შუაგულში. ერთადერთი გამონაკლისი შეიძლება იყოს სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა, რომელიც აუცილებელია ქვეყნის სატრანზიტო და ტურისტული პოტენციალის განვითარებისთვის.
მომავალში არ საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სტრატეგიებმა უნდა გაანადგურონ „ბუტიკის“ ეკონომიკა. აქ არავითარი წინააღმდეგობა არ არის: ყველაზე თანამედროვე სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა ადვილად ეტევა საქართველოს ნიშური ეკონომიკის ჩინურ მაღაზიაში. ამ უკანასკნელს უბრალოდ დიდი პატივისცემა სჭირდება.
უნდა ვაღიაროთ, რომ როგორც მთავრობა, ისე საერთაშორისო ორგანიზაციები უზარმაზარ ძალისხმევას დებენ და მნიშვნელოვან ინვესტიციებს ახორციელებენ გარკვეული ნიშური პროდუქტებისა და სერვისების განვითარებაში. სამწუხაროდ, აქამდე მიღებული შედეგები გაცილებით სუსტი ჩანს, ვიდრე დახარჯული ძალისხმევა. მეორეს მხრივ, ყველაფერი არც ისე ცუდადაა, როგორც ზემოთ არის აღნიშნული.
ყოველწლიურად, ნიშური ეკონომიკის აღოცენება უფრო და უფრო შესამჩნევი ხდება, განსაკუთრებით მაშინ, თუ უფრო კარგად შეატრიალებთ თავს. სამონასტრო მეღვინეობა და მეფუტკრეობა, მოთხოვნადია ყველაზე მოთხოვნად საერთაშორისო ბაზრებზე; „წყალქვეშა“ საფერავი (კვარიათში 25 მეტრის სიღრმეზე ექვსთვიანი დაძველებით), შატო ზეგაანის ბიოღვინო (წარმოშობის სერტიფიცირებული მიკროზონით) ბოთლი 800 ევროდ, რომელსაც მიირთმევენ საუკეთესო ფრანგულ რესტორნებში; მცირე წარმოების ექსკლუზიური ღვინოების ახალი ხაზები და ყველაზე მოულოდნელი ნაზავი, მაგალითად, ქართული ღვინოები ევროპულთან, წარმოებული ასკანელის ბრენდით; მხოლოდ საქართველოში წარმოებული ხილის დისტილატები და ყურძნის წიპწიდან ბიოზეთი ლიტრი 2 ათას დოლარად; მევენახეობა-მეღვინეობის აკადემია; თბილისის რესტორანი, რომელსაც მიშლენი თავისი ვარსკვლავების მინიჭებას აპირებს; ტრადიციული ქართველი მკურნალობის გამორჩეულად წარმატებული მეთოდები, ურეკის სასწაულებრივი შავი მაგნიტური ქვიშებით და საქართველოს სხვა ბალნეოლოგიური საოცრებებით. თქვენ ვერ წარმოიდგენთ, რამდენი საოცარი რამ ხდება თანამედროვე საქართველოში.
მე ვაპირებ მოგიყვეთ ამ ყველაფრის შესახებ და კიდევ ბევრი რამის შესახებ. ეს სტატიები სწორედ იმისთვის არის ჩაფიქრებული, რომ გასართობად ვისაუბრო ქართულ ეკონომიკაში არსებულ ნიშან საქონელსა და მომსახურებაზე. უფრო მეტიც, როგორც არსებულზე, ასევე განვითარებადზე, ასევე საინტერესო ბაზრის იდეებზე, რომლებიც ჯერ კიდევ ელოდება მათ ფანატიკურ პიონერს.
