მთავრობის სხდომაზე ქვეყნის პრემიერმა სახელმწიფო საწარმოებში შტატების ოპტიმიზაციის პროცესის დაწყება დაანონსა. პრემიერის განმარტებით – “არსებობს პირველადი მონაცემები ოპტიმიზაციის თვალსაზრისით, რკინიგზაში ოპტიმიზაცია მოგვცემს 36 მლნ ლარზე მეტის ეკონომიას წლიურ ჭრილში. საუბარია მხოლოდ შტატების ოპტიმიზაციაზე, 36 მილიონ ლარზე მეტი დაიზოგება საქართველოს რკინიგზაში”.
ბუნებრივია, მისასალმებელია ქვეყანის ყველაზე მსხვილ დამსაქმებელ კომპანიაში, როგორიც საქართველოს რკინიგზაა შტატების ოპტიმიზაციის პროცესის დაწყება.
რამდენად ადეკვატურია დარგში დაგროვილი პრობლემების შტატების ოპტიმიზაციით პროცესით გადაწყვეტა? ანდაც ხომ არ დადგა დრო ქვეყნისთვის სტრატეგიული დარგის კორპორაციულ მართვის რელსებზე გადასაყვანად? რამდენად გააჩნია სახელმწიფოს და შესაბამისად მის მეთვალყურე ორგანოს – სამთვალყურეო საბჭოს დარგის განვითარების მოკლე ან გრძელვადიანი ხედვა? რა მოთხოვნებს უნდა პასუხობდეს მიმდინარე ეტაპზე სამეთვალყურეო საბჭო?
ეს საკითხთა მცირედი ჩამონათვალია, რომელიც საქართველოს რკინიგზაში „შტატების ოპტიმიზაციასთან“ ერთად სინქრონულად უნდა განხორციელდეს.
სადღეისოდ საქართველოს რკინიგზა იმყოფება რთულ ფინანსურ მდგომარეობაში, ბოლო ფინანსური ანგარიშის მიხედვით, საქართველოს რკინიგზის 2.6 მილიარდი ლარის აქტვიდან, კომპანიის ვალდებულებები 61% ია ანუ 1.6 მილიარდი ლარია ვალდებულებებს შორის ყველაზე მსხვილი 2021 წელს გამოშვებული 500 მილიონიანი ევროობლიგაციებია.
პერმანენტულად მცირდება კომპანიის ეფექტიანობის EBITDA ის % მარჟა. 2011 – 2024 წლების გრძელვადიანი ტრენდის გაანალიზებით, 2011 – 2017 წლებში საქართველოს რკინიგზის EBITDA მაღალ 50 % იანი ნიშნულის ფარგლებში მერყეობდა, რაც უდაოდ კომპანიის საქმიანობას დადებითად წარმოაჩენდა.
2018 – 2022 წლებში, ეფექტიანობის მაჩვენებელი კლებულობს და 40 % იან ზღვარს უახლოვდება. მომდევნო 2023 – 2024 წლებში EBITDA ის % მაჩვენებელი 30 % იან ზღვრამდე შემცირდა, რაც იმისა მანიშნებელია, რომ საქართველოს რკინიგზას პერმანენტულად უმცირდება ეფექტიანობა.
ეფექტიანობის შემცირება უარყოფითად აისახება საერთაშორისო საკრედიტო რეიტინგზე, სადაც სადღეისოდ საქართველოს რკინიგზა “BB –“დონეზე პოზიციონირებს, რაც ნებისმიერ ინვესტორს კომპანიაში მაღალი საფინანსო რისკის გამო, ინვესტიციის განთავსებაზე თავის შეკავებისკენ მოუწოდებს.
მსოფლიოში რკინიგზების არსებული ტენდენციების გათვალისწინებით, ამა თუ იმ ქვეყნის რკინიგზა მაშინ შეუდგა რადიკალური ნაბიჯების გადადგმას, როდესაც დარგის ფუნციონირებაში სტაგნაციის სიმპტომები სამი მიმართულებით შეინიშნებოდა: ა) მომსახურების დაბალი ხარისხი; ბ) ტექნიკური აღჭურვილობის ჩამორჩენილობა; გ) აქტივების მაღალი ცვეთა.
სადღეისოდ საქართველოს რკინიგზა აქტიურად განიცდის სამივე სიმპტომის ზეგავლენას.
ბუნებრივია, დარგში გაზრდილი ვალდებულების, აქტივების მაღალი ცვეთის და მომგებიანობის მარჟის შემცირება, მხოლოდ შტატების ოპტიმიციით ვერ მოგვარდება.
საქართველოს რკინიგზაში, შტატების ოპტიმიზაციის პროცესის პარალელურად, პირველ რიგში დარგის რეფორმირების სტრატეგია უნდა იქნეს შემუშავებული.
ქვეყნისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი დარგის რკინიგზის – რეფორმირების სტრატეგია მუდმივად კორექტირებადი და დროში ეტაპებად უნდა იყოს გაწერილი. ამასთან, რეფორმირების პროცესის განხორციელებაზე კონტროლი სახელმწიფოს მიერ ნომინირებული სამეთვალყურეო საბჭოს უმთავრეს ამოცანას უნდა წარმოადგენდეს.
რეფორმირების ეტაპზე სახელმწიფომ ზუსტად უნდა ჩამოაყალიბოს – სამეთვალყურეო საბჭოს წინაშე დასმული ამოცანები.
მნიშვნელოვანია, რეფორმირების ეტაპზე განსაზღვროს საქართველოს რკინიგზის სამეთვალყურეო საბჭოს ნომინირების და მისი ფუნქციონირების კრიტერიუმები.
სამეთვალყურეო საბჭოს მნიშვნელობაზე, ამ ორგანოში დამოუკიდებელი წევრების შერჩევის კრიტერიუმებზე, აგრეთვე კომპანიის მართვაში, სახელმწიფოს წარმომადგენლების მიერ სტრატეგიული მნიშვნელობის გადაწყვეტილებების მიღებაზე ბევრადაა დამოკიდებული რკინიგზის ფინანსური აქტივების რაციონალური გამოყენება.
პირველ რიგში, ოპტიმალურად უნდა იქნეს მიჩნეული სამეთვალყურეო საბჭო, რომელიც 7 წევრისაგან დაკომპლექტება, სადაც 4 დამოუკიდებელი წევრი, ხოლო 3 სახელმწიფოს წარმომადგენელი იქნება.
„სამეთვალყურეო საბჭოს” დაკომპლექტებისას, გადამწყვეტი მნიშვნელობა დამოუკიდებელი წევრების კომპეტენციას ენიჭება.
დამოუკიდებელი წევრები, ღია კონკურსის საფუძველზე უნდა შეირჩეს, ხოლო კონკურსის ორგანიზება სახელმწიფოს სრული პატრონაჟით უნდა განხორციელდეს.
საქართველოს რკინიგზის სტრატეგიული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, დამოუკიდებელი წევრების შერჩევა პრემიერის განკარგულებით შექმნილი სპეციალური კომისიის მიერ უნდა იქნეს უზრუნველყოფილი.
ოთხი დამოუკდებელი წევრის სავარაუდო კომპეტენცია უნდა შემოიფარგლოს: ა) სარკინიგზო გადაზიდვებით, ბ) სარკინიგზო ინფრასტრუქტურის განვითარებით და მისი ექსპლუატაციით, გ) რკინიგზის როგორც კომპანიის სტრატეგიული დაგეგმვით და კორპორატიული მართვით, დ) კომპანიის ფინანსების მართვით და აუდიტით. ოთხი დამოუკიდებელი წევრის სამოქმედო არეალი ამ მიმართულებებებზე უნდა იყოს ფოკუსირებული.
დამოუკიდებელ წევრებს უნდა გააჩნდეთ – განათლება ისეთი მიმართულებებით, როგორიცაა, „მართვა და ადმინისტრირება“, “წარმოება და ტექნოლოგიები“, „საერთაშორისო ურთიერთობები“, „სამართალი“, ასევე ამა თუ იმ კომპანიაში ან სახელმწიფო სამსახურში ხელმძღვანელ თანამდებობებზე მინიმუმ 10 წლის სამუშაო გამოცდილება.
გარდა ამისა, დამოუკიდებელ წევრებს უნდა გააჩნდეს გამოცდილება – კომპანიის განვითარების გრძელვადიანი სტრატეგიის და შიდა აუდიტის სისტემის დანერგვაში, ასევე სარკინიგზო გადაზიდვების ორგანიზებასა და ფასწარმოქმნაში.
საფუძვლიანად უნდა ფლობდნენ – სარკინიგზო ტრანსპორტის ფუნქციონირების ძირითად პრინციპებს, კომპანიის კორპორატიული მართვის ძირითად საფუძვლებს, სარკინიგზო გადაზიდვების კანონმდებლობას და სატარიფო პოლიტიკას.
დამატებით უპირატესობას უნდა წარმოადგენდეს – მსხვილ სააქციო საზოგადოების სამეთვალყურეო საბჭოებში, სადაც მუმუშავეთა რაოდენობა 500 აჭარბებს ხელმძღვანელ თანამდებობაზე მუშაობის გამოცდილება.
გარდა ამისა, დამატებით უპირატესობად ჩაითვლება საერთაშორისო ბაზრებზე და კომპანიებში მუშაობის აგრეთვე ინვესტორების და საფინასო ინსტიტუტების მოზიდვის გამოცდილება.
ჩამოთვლილი კრიტერიუმებით ნომინირებული საქართველოს რკინიგზის სამეთვალყურეო საბჭო ქმედითი და ეფექტიანი ინება.
მომდევნო ანალიტიკებში შემოთავაზებული იქნება საქართველოს რკინიგზის 5 საფეხურიანი 8 წელზე გაწერილი რეფორმირების მოდელი.
წყარო: transcor.ge
