ბენზინის ფასი ახალ რეკორდულ ნიშნულზეა. საქართველოში მოქმედ ავტოგასამართ სადგურებზე ბოლო თვე–ნახევარში საწვავის ფასები საშუალოდ ლიტრზე 10-15 თეთრით გაიზარდა, რაც თითქმის 4%-იანი მატებაა. ნავთობიმპორტიორები ამბობენ, რომ ფასების ზრდა კიდევ გაგრძელდება.
რა აძვირებს საწვავს?
საერთაშორისო ბირჟებზე ნავთობის ფასი ბოლო 4 წლის მაქსიმუმზეა. Brent ტიპის ბარელი ნავთობის ფასი $82-ს გადასცდა. ფასი 2020 წლის ოქტომბერთან შედარებით $43-ით არის მომატებული. გლობალურ ბაზრებზე ნავთობზე მოთხოვნა პანდემიამდე არსებულ დონეს დაუბრუნდა, რის გამოც ბაზარზე გამოტანილი ოდენობა საკმარისი არ არის. 2021 წლის პირველი სამი კვარტლის განმავლობაში მოპოვება საშუალოდ დღეში 1,9 მილიონი ბარელი იყო, რაც გაზრდილ მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებდა.
ნედლი ნავთობის ფასების ზრდა წლის განმავლობაში ნავთობის გლობალური მარაგების სტაბილური შემცირების შედეგად მოხდა. მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების ლიდერების მოწოდების მიუხედავად OPEC+-ის წევრი ქვეყნები არ დათანხმდნენ მოპოვების გაზრდას. შესაბამისად, უცვლელი დარჩა ადრე მიღებული გადაწყვეტილება დღე-ღამის განმავლობაში ნავთობის მოპოვების 400 ათასი ბარელით გაზრდასთან დაკავშირებით. საქართველოს ნავთობპროდუქტების ბაზარი, რომელიც 98%-ით (2% არის ადგილზე წარმოებული საწვავი, უმეტესად დიზელი) იმპორტზეა დამოკიდებული, უცხოეთის ბირჟებზე ნავთობის გაძვირებაზე მყისიერად რეაგირებს. საერთაშორისო ბაზარზე ფასის აწევისთანავე საქართველოში ბენზინგასამართი სადგურების ტაბლოებზე ტარიფები მომენტალურად იცვლება. ხოლო გაიაფებაზე ადგილობრივი ბაზარი დაგვიანებით რეაგირებს. საცალო ტარიფმა მხოლოდ მას შემდეგ შეიძლება დაიკლოს, რაც ძვირად ნაყიდი რეზერვები სრულად გაიყიდება და კომპანიები უკვე გაიაფებულ საწვავს შემოიტანენ.
როგორ დგება ბენზინის ფასი
ეკონომისტები განმარტავენ, რომ საქართველოში საწვავის ფასს 3 მთავარი კომპონენტი განსაზღვრავს: ნავთობის ფასი საერთაშორისო ბაზარზე, ვალუტის კურსი და აქციზის გადასახადი.
საქართველოში საწვავი შემოდის რუსეთიდან, აზერბაიჯანიდან, ბულგარეთიდან, რუმინეთიდან, საბერძნეთიდან და თურქმენეთიდან. საბითუმო შესყიდვა საერთაშორისო პლაცის მიხედვით ხდება. იმპორტირებისას პროდუქცია განბაჟდება, რასაც ემატება აქციზი და დღგ. აქციზის გადასახადი 2017 წელს გაორმაგდა და 1 ტონა ბენზინზე 250-დან 500-მდე ლარია, ხოლო ტონა დიზელზე 200-დან 400 ლარამდეა. ბენზინის საცალო ფასში აქციზის წილი დაახლოებით 45-50 თეთრია. გადასახადების გარდა ნავთობკომპანია საცალო ფასში ითვალისწინებს ფასდანამატს, სადაც ყველა ხარჯთან ერთად, ცხადია, შედის მოგების მარჟაც.
საწვავის ფასზე გავლენას ტრანსპორტირების ტარიფიც ახდენს. როგორც ვიცით, პანდემიის გამო ლოგისტიკის ხარჯებიც გაიზარდა. გადაზიდვის ღირებულება გაეზარდათ ნავთობკომპანიებსაც. ნავთობპროდუქტების, როგორც საერთაშორისო, ასევე, შიდა სარკინიგზო გადაზიდვები დოლარში იანგარიშება.
„ბოლო პერიოდში ლოგისტიკური ხარჯი ძალიან არა, მაგრამ გაზრდილია და კიდევ მატულობს“, – აღნიშნავს ნავთობპროდუქტების იმპორტიორთა კავშირის ხელმძღვანელი ვანო მთვრალაშვილი.
კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც ადგილობრივ ბაზარზე ფასის მკვეთრ ცვლილებას იწვევს, არის ვალუტის კურსი. ბოლო პერიოდში დოლარის მიმართ ლარის კურსი სტაბილურია, შესაბამისად, ეს ფაქტორი საცალო ფასზე ამჯერად აღარ ახდენს გავლენას.
„აქციზი პირდაპირ მიდის სახელმწიფო ბიუჯეტში. ეს არის ბიუჯეტის გარანტირებული შემოსავალი. აქციზის შემცირება ავტომატურად ნიშნავს საგადასახადო შემოსავლების კლებას. 2022 წლის ბიუჯეტში, რომელიც უკვე პარლამენტშია შეტანილი, აქციზიდან მისაღები შემოსავლები გათვალისწინებულია. ამიტომ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მთავრობა ამ შემოსავლების შემცირებას დათანხმდეს“, – ამბობს ვანო მთვრალაშვილი.
რამდენად კონკურენტულია ბაზარი
ნავთობპროდუქტების იმპორტიორთა კავშირის ინფორმაციით, საქართველოს ბაზარზე 30-მდე იმპორტიორი კომპანია და 1 300-მდე ავტოგასამართი სადგური ფუნქციონირებს, რომელთაგან დაახლოებით 700 ერთეული ე.წ. არაბრენდირებული ავტოგასამართი სადგურია. ბაზრის უდიდესი წილი 5 მსხვილ მომწოდებელს – ვისოლს, ლუკოილს, რომპეტროლს, სოკარს და გალფს უჭირავს.
„საწვავის ბაზარზე კონკურენცია მაღალია. ბევრი ცნობილი თუ ნაკლებად ცნობილი კომპანია მუშაობს განსხვავებული ფასებით, პროდუქციის განსხვავებული ხარისხით, სერვისით. შესაბამისად, მომხმარებელს არჩევანი აქვს“, – აღნიშნავს ვანო მთვრალაშვილი.
პესიმისტური პროგნოზი
საწვავის ფასთან დაკავშირებით პროგნოზი არ არის ოპტიმისტური. ექსპერტების თქმით, ნავთობის ბაზარი მოკლევადიან პერსპექტივაში დეფიციტური იქნება, რაც ხელს შეუწყობს ფასების ზრდას. ეს შესაბამისად აისახება საქართველოს ბაზარზეც.
„ისეთი ტენდენციაა, რომ ბაზარზე სტაბილურობა ჯერ არ იქნება. ზოგმა ნავთობიმპორტიორმა შეიძლება შეინარჩუნოს ფასი, ზოგს კი გაძვირება მოუწევს“, – გვითხრა ვანო მთვრალაშვილმა.
საერთაშორისო ბაზარზე დეფიციტს ისიც ზრდის, რომ აზიისა და ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში, ბუნებრივი აირის გაძვირების გამო, ნავთობის მოხმარებაზე გადავიდნენ. ისევ გაურკვეველია, რამდენი იქნება ნავთობის მიწოდება ბაზარზე. ენერგეტიკის საერთაშორისო სააგენტოს (IEA) პროგნოზით, 2021 წლის ბოლომდე Brent-ის ფასები არსებულ დონეზე დარჩება და საშუალოდ $82 იქნება. გაისადვე, ნავარაუდებია, რომ ნავთობის მოხმარება გლობალურად მოიკლებს, რაც ხელს შეუწყობს Brent-ის ფასების კლებას. IEA 2022 წლისთვის ბარელის საშუალო ფასს – $79,40-ს ვარაუდობს. 2022 წელს ელოდებიან, რომ OPEC+-ის და OPEC-ის არაწევრი ქვეყნების მოპოვება მოიმატებს, ხოლო ნავთობის მოპოვების მთავარი მამოძრავებელი ძალა რუსეთი და აშშ იქნებიან. 2022 წელს შეერთებულ შტატები მოპოვებას მკვეთრად გაზრდის. რუსეთი კი მიიჩნევს, რომ 2023-2024 წლებში ქვეყანაში ნავთობის მოპოვებამ შესაძლოა, რეკორდულ – 560 მილიონ ტონას მიაღწიოს.
წყარო: businessfeed.ge
ბენზინის ფასი
