წყლის დაბინძურების, დაავადებების და კვალიფიციური კადრების დეფიციტის გამო საქართველოში თევზის სიკვდილიანობა კრიტიკულ ნიშნულზეა. ოფიციალური მონაცემით, სიკვდილიანობა 30%-ს აღწევს, როცა, წესით, ეს მაჩვენებელი 5%-ს არ უნდა აღემატებოდეს. შესაბამისად, დარგი ვერ ვითარდება და ქვეყანა წლიდან წლამდე იმპორტზეა დამოკიდებული, წარმოებაში კი სერიოზულ კლებას განიცდის.
როგორც სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის მეცხოველეობისა და საკვებწარმოების კვლევის დეპარტამენტის სპეციალისტი ელდარ კაშია ამბობს „კომერსანტთან“ საუბარში, ბევრ ფერმერს თევზი, უმეტესწილად, დაავადებების გამო ეღუპება. ამ მხრივ განსაკუთრებით კალმახს უჭირს.
„თევზის სიკვდილიანობის ძირითადი მიზეზი დაავადებებია, რასაც აქვს საკმაოდ ბევრი მიზეზი. ეს შეიძლება გამოიწვიოს თევზისადმი არასწორად მოპყრობამ ჩასმის პროცესში, ლარვებისა და გაზრდილი ლიფსიტების გამოსაზრდელი ტბორების გათევზიანების დროს. გარდა ამისა, დაავადებები თავს იჩენენ თევზების ტრანსპორტირებისას, როდესაც წყალი ღარიბია ჟანგბადით, ასევე ტრავმის შემთხვევაში, როდესაც ლიფსიტების გადასაზიდი ჭურჭლის შიგნით ირღვევა წყლისა და ტბორის წყლის ტემპერატურა. ტბორებში წყლის მცენარეების გადაჭარბებულად განვითარების შემთხვევაში დაავადებათა გამომწვევი ბაქტერიებისა და ზოოპარაზიტების გავრცელების ხელშემწყობი პირობები იქმნება. გარდა ამისა, დაავადებები იმ წყალსატევებში ჩდება, რომლებიც დაბინძურებულია სამრეწველო საწარმოებიდან ჩამდინარე წყლებით, სადაც დაბალია წყალში გახსნილი ჟანგბადის შემცველობა. ავადმყოფობა ხშირია მწირი საკვები ბაზის მქონე ტბორებში, აგრეთვე ისეთი ხელოვნური საკვების გამოყენებისას, რომელშიც მიკროელემენტების, ვიტამინების და ფერმენტების, ანტიბიოტიკების, ამინომჟავებისა და სხვა ნივთიერებათა ნაკლებობაა“, - ამბობს კაშია და დასძენს, რომ სერიოზული პრობლემაა კადრების დეფიციტი, რადგან ფერმერებს არ აქვთ შესაბამისი ცოდნა და პრევენციულ ზომებს დროულად ვერ მიმართავენ.
„აქტიურად ვმუშაობთ, რომ მწარმოებლებს ტრენინგი ჩაუტარდეთ და პრევენციული ზომების მიღება დროულად შეძლონ, რაც თევზის სიკვდილიანობის მაჩვენებელს შეამცირებს. ავადობის შემჩნევა თვალის ერთი შევლებითაც შესაძლებელია. მაგალითად, მიკოზით დაავადებული კალმახი ნაკლებად აქტიურია, ეშვება წყალსატევის ფსკერზე. მისი კუჭი ჰაერით ივსება და მატულობს მოცულობაში. კალმახი აღარ იღებს საკვებს. თევზს უვითარდება წყალმანკი და უსივდება თვალები. დღესდღობით საქართველოში თევზების 30% იღუპება, საკმაოდ მძიმე სიტუაციაა. ამ დროს ქართული თევზი საინტერესოა არა მარტო რეგიონში, ევროპული ბაზრისთვისაც. უბრალოდ, მათ განსხვავებული ფასები აქვთ. ყველეფერს რომ თავი დავანებოთ, ჩვენ გვყავს ძალიან კარგი კალმახი, ე.წ რომანოვის კალმახი, რომელიც ენდემურობით გამოირჩევა. ყველანაირი რესურსი გვაქვს, რომ ვიყოთ წარმატებულები და წარმოების მნიშვნელოვანი ზრდა შევძლოთ“, - ამბობს ელდარ კაშია.
საქართველოში იწარმოება ძირითადად კობრისებრი, ლოქოსებრი, ორაგულისებრი და ზუთხისებრი თევზი. რაც შეეხება იმპორტს, სპეციალისტი აღნიშნავს, რომ საქართველოში შემოდის ძირითადად ოკეანის და ზღვის თევზები, როგორიცაა სკუმბრია, სტავრიდა ორაგული და სხვა. ადგილობრივი თევზი კი ძირითადად მდინარეებში, ტბორებსა და წყალასაცავებშია მოყვანილი. ამ კატეგორიის თევზის 70% ადგილობრივია, თუმცა ძირითადად საქართველო ზღვისა და ოკეანეების თევზს მოიხმარს, რომლის 95% იმპორტულია.
მეთევზეობაში არსებულ კიდევ სხვა პრობლემაზე საუბრობენ ფერმერებიც. კასპელი მეკალმახე ზურა ღვინაძე აქცენტს საკვების ფასზე აკეთებს და ამბობს, რომ ბოლო 2 წელიწადში საკვების ღირებულება გაორმაგდა, რის გამოც მეურნეობა ხარჯს ვერ აუდის.
„1 კილოგრამი თევზის წარმოების თვიღღირებულება, საკვების ჩათვლით, 11 ლარს აღწევს, მაგრამ პროდუქტს 10 ლარზე მეტად ვერ ვყიდით. ასეთ პირობებში წარმოების განვითარებაზე საუბარიც არ შეიძლება. ამდენ რესურსს ვხარჯავთ, რასაც არანაირი შედეგი არ აქვს იმის გამო, რომ ნედლეული არნახულად ძვირი ღირს. 2 წლის წინ საკვებს 3,8 ლარად ვყიდულობდით და ფასმა უკვე 6 ლარს გადააჭარბა. ფული იხარჯება და მოგებას ვერ ვნახულობთ. რაც შეეხება საკვების ხარისხს, ნორმალურია, ამ მხრივ პრეტენზია არ გვაქვს, მაგრამ ხომ უნდა მიგვიწვდებოდეს ხელი, რომ ამდენი შრომის შედეგი ოჯახმაც იგრძნოს და დარგსაც დადებითად დაეტყოს“, - ამბობს მეთევზე-ფერმერი ,,კომერსანტთან“.
საქართველოში თევზის წარმოებასთან დაკავშირებული პრობლემა დასტურდება ოფიციალური სტატისტიკითაც. 2020 წელს აკვაკულტურის მეურნეობებში წარმოებული თევზი წინა წელთან შედარებით 16%–ით შემცირდა და 2 071.5 ტონა შეადგინა. ორაგულისებრთა წარმოება 1 155.2 ტონა იყო, რაც 13.8%–ით ჩამორჩება წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებლს. კობრისებრთა წარმოება 17.2%–ით შემცირდა და 838.4 ტონა შეადგინა. წინა წელთან შედარებით 38.2%–ით შემცირდა ზუთხისებრთა წარმოება და 60.1 ტონით განისაზღვრა. საპირისპირო მონაცემი დაფიქსირდა მხოლოდ ლოქოსებრთა წარმოებაში – 17.5 ტონა, რაც 22.4%–ით აღემატება წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს.
მიუხედავად აკრძალვისა, საქართველოში ხშირია უკანონო თევზჭერის შემთხვევები, რაც ასევე მძიმედ აისახება თევზის წარმოებაზე. გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის მონაცემით, უწყების თანამშრომლებმა, 2021 წლის 1–ლი იანვრიდან 30 ივნისის ჩათვლით, უკანონო თევზჭერის 204 ფაქტი გამოავლინეს, მათ შორის 56 ფაქტი სისხლის სამართლის დანაშაულის ნიშნებს შეიცავს.
შეგახსენებთ, რომ საქართველოს თევზის მეურნეობის განვითარება 1930 წელს სააქციო საზოგადოება „საქთევზის“ დაარსებით დაიწყო. საზღვაო თევზჭერა ამ პერიოდში წლიურად 2300-7600 ტონას შორის მერყეობდა. 1980 წელს კი ამ რიცხვმა 212 ათასი ტონას მიაღწია.
მარი ჩიტაია
თევზი
