35 წელი სხვადასხვა პოლიტიკურ სტრუქტურაში, ყოფილი შს მინისტრის მოადგილე,  დამოუკიდებელ საქართველოში სახელმწიფოს მეთაურის მრჩეველი სახელმწიფო უშიშროების საკითხებში, საგადასახადო სამსახურის პირველი თავკაცი და პირველი ომბუდსმენი 90-იან წლებში, საქართველოს მე-5 მოწვევის პარლამენტის წევრი, პროფესიით ინჟინერი და იურისტი დავით სალარიძე უკვე ბოლო 15 წელია ბიზნესის სფეროშია.  ხელოვანების ოჯახში გაზრდილმა სალარიძემ ცოტა ხნის წინ მამის, სახალხო არტისტის, ვახტანგ სალარიძის სახელობის მუსიკალური დარბაზი გახსნა და მალე ძველ თბილისში სასტუმროს აშენებას გეგმავს.

73 წლის ბიზნესმენი დავით სალარიძე „კომერსანტთან“ ინტერვიუში საკუთარ ცხოვრებისეულ და კარიერულ გამოცდილებაზე გვიყვება. საუბრობს, თუ რატომ გადაწყვიტა ბიზნესში წასვლა და რას ფიქრობს ყოფილი საჯარო მოხელე დღევანდელი საქართველოს პოლიტიკურ და ეკონომიკურ გამოწვევებზე.

 ბატონო დავით, ჯერ კიდევ 90-იან წლებში არაერთ პოლიტიკურ სტრუქტურაში გიმუშავიათ, მათ შორის პარლამენტის წევრისა და სახალხო დამცველის პოზიციაზე.. რატომ ბიზნესი და კონკრეტულად, უძრავი ქონება?

2004 წლამდე, 35 წელი პოლიტიკაში ვიყავი, მაგრამ ყველას ცხოვრებაში დგება დრო, როცა რაღაც იწყება და რაღაც მთავრდება -  2004 წელს დამთავრდა ჩემი პოლიტიკური მუშაობის ნაწილი და 15  წელია უკვე დეველოპერულ ბიზნესში ვარ. მათ შორის, 6-7 წელი საზღვარგარეთ - ლონდონში, დუბაიში,  ჩერნოგორიაში ვმოღვაწეობდი.

 ლონდონში თეორიული ცოდნა შევიძინე და სხვადასხვა ქვეყნებში გამოვიყენე ეს ცოდნა. პარტნიორები მოვიძიეთ და მათთან ვთანამშრომლობდი.

2010 წლიდან საქართველოში დავიწყე ბიზნეს საქმიანობა. ჩვენმა დეველოპერულმა კომპანია „ტრიდემ“ პროექტების განხორციელება დიღმის მასივში, კინო სტუდიის მიმდებარედ დაიწყო, სადაც ავაშენეთ 150 ათას კვადრატულ მეტრზე მეტი საცხოვრებელი ფართი. დაახლოებით, ათასზე მეტი ოჯახი იქნა დაკმაყოფილებული და ისინი მშვიდად და წყნარად ცხოვრობენ ამ კარგ გარემოში..

ჩვენ არ ვართ განსაკუთრებულად დიდი, რამდენიმე მილიარდების მოტრიალე კომპანია, მაგრამ ყოველი შემთხვევისთვის, ბიუჯეტს სოლიდურ თანხებს ვუხდით, თანაც 200-300 -ამდე სამუშაო ადგილი გვქონდა. ასე რომ, ქართულ ეკონომიკაში ჩვენი სიტყვა ნათქვამი გვაქვს.

 რამდენიმე თვის წინ ბელიაშვილის ქუჩაზე, ერთერთი საცხოვრებელი კომპლექსის ქვევით 400 ადამიანზე გათვლილი სახელოვნებო სივრცე გამოჩნდა, რატომ გადაწყვიტეთ მსგავსი ტიპის სივრცის გახსნა? ზოგადად, დღეს რამე პერსპექტივა აქვს კულტურული მიმართულებით ბიზნესის დაწყებას?

დიახ, გადავწყვიტეთ, ჩვენი ბოლო კორპუსის ქვედა ნაწილი კომერციული მიზნებისთვის გამოგვეყენებინა. ცდუნება და აზრი ბევრი იყო, თუ რა შეიძლებოდა გაგვეკეთებინა. იცით, რომ ბელიაშვილის ქუჩა ძირითადად, სავაჭრო და სარესტორნო ბიზნესს აქვს დათმობილი, მაგრამ ჩვენ არ წავედით ამ გზით.  შევქმენით 400 კაციანი კულტურული ცენტრი, დარბაზით, ღია ტერასით, საგამოფენო დარბაზითა და დამხმარე სათავსოებით, ანუ ტექნიკურად ყველანაირად აღჭურვილია ეს სივრცე. დარბაზი გავხსენით ამ წლის 11 იანვარს და ჩავატარეთ რამდენიმე მაღალი დონის ღონისძიება, მათ შორის, თეატრის დღე, ეროსი მანჯგალაძის საღამო. ამ საქმეს უძღვება სივრცის სამხატვრო საბჭოს ხელმძღვანელი ნიკა წულუკიძე, რომელიც თავისი საქმის პროფესიონალია.

 თუმცა, სამწუხაროდ, მარტში პანდემიამ მოგვისწრო და შეგვაჩერა ყველა მიმართულებით. ამჟამად დარბაზი თავის ადგილზეა, მოლოდინის რეჟიმშია, პატარ-პატარა რეპეტიციებიც მიმდინარეობს, მაინც იმედიანად ვართ.  პანდემია გადაივლის  თუ არა, ჩვენს საქმიანობას გავაგრძელებთ.

როგორც ჩანს თავიდანვე არ უყურებდით ამ სახელოვნებო სივრცეს, როგორც ბიზნესს და შემოსავლის მიღების საშუალებას...

ჩვენ კარგად გვქონდა გათვლილი, რომ აქ რენტაბელობა საკმაოდ დაბალი იქნებოდა, თუმცა გადავწყვიტეთ, რომ ამ უბანში, დიღმის მასივში, ასეთი სახელოვნებო სივრცე არ იყო.  მაცხოვრებლებს, ბავშვებს საშუალება ექნებათ, რომ სხვადასხვა წრეებში მიიღონ მონაწილეობა, არის კარგი სარეპეტიციო დარბაზები.

გარდა ამისა, ვფიქრობთ, რომ ბიზნესში როცა ხარ, მხოლოდ მომგებიან პროექტებზე არ უნდა იფიქრო. ჩვენ კი, სოციალურ ასპექტზე გავაკეთეთ არჩევანი და ვფიქრობთ, რომ სწორად მოვიქეცით. ამიტომ, განცდები იმისა,  „ხომ არ შეგვეშალა?“ - არ გვაქვს. პირიქით, ვართ მოლოდინში, თუ როდის გაიხსნება დარბაზები, შეიცვლება რეგულაციები, რომ  მაღალი დონის ღონისძიებები ჩავატაროთ.

 საკონცერტო დარბაზსა და მთლიანად სივრცეში 3 მილიონი ლარის მოცულობის, საკმაოდ სოლიდური ინვესტიციაა ჩადებული. ეს იმიტომ, რომ თანამედროვე ტიპის აღჭურვილობა გვაქვს, სკამიდან დაწყებული ელექტრობით, აკუსტიკით დამთავრებული, ყველაფერი ახალია.

 ეს სახელოვნებო სივრცე არ გაგვითვლია შეგნებულად იმაზე, რომ თანხა ამოვიდეს. ეს არის დარბაზი, უძრავი ქონება, საინტერესო ადგილი. მეორეს მხრივ მყიდველი ყიდულობს ბინას, რომლის ქვემოთ არის საკონცერტო დარბაზი, ეს უკვე ფაქტორია. ამაზე უფროა გათვლილი, ვიდრე ის რომ ბილეთებს გავყიდი და იქიდან რაღაც შემოსავალი გვექნება.

როგორც ყველასთვის დეველოპერული კომპანიებისთვის ახლა საკმაოდ მძიმე პერიოდია, როგორ იმოქმედა პანდემიამ და ლარის კურსის ვარდნამ „ტრიდეს“ პროექტებზე და თვითონ სექტორზე?

ჩვენ არ ჩავვარდით რთულ მდგომარეობაში, უფრო მეტიც, შევინარჩუნეთ 50-ამდე თანამშრომელი. ლოგიკურია, რომ გაყიდვები შემცირდა, თუმცა მაინც გრძელდება ეს პროცესი ორი რამის გამო. პირველი - ჩვენი პროექტი მოიცავს საბავშვო ბაღს, სავაჭრო ცენტრს, სოციალურ მიმართულებებს - ეს კი იზიდავს მომხმარებელს; მეორეც, ხელისუფლების გადაწყვეტილებამ იპოთეკური სესხების სუბსიდირებასთან დაკავშირებით, ძალიან სერიოზული ბიძგი მისცა მყიდველებს, რომ წლის ბოლომდე მოასწრონ და შეიძინონ ფართები; ამასთანავე, ჩვენ არ ვართ ის კომპანია,რომელსაც აქვს სესხები, ვალდებულებები, ამიტომ ვინარჩუნებთ ჩვენს ადგილს ამ სფეროში და საწუწუნოდ არ გვაქვს საქმე. თუმცა, პრობლემები ნამდვილად ბევრია.

როგორც ვიცი, მალე ძველ თბილისში ახალი სასტუმროს მშენებლობას ასრულებთ, რით იქნება გამორჩეული ეს სასტუმრო მომავალში ტურისტებისთვის? არ მიგაჩნიათ, რომ ახლა დედაქალაქში სასტუმროს გახსნა სარისკოა?

ძველ თბილისში, მარიონეტების თეატრის მიმდებარედ მალე იქნება 30 ნომრიანი სასტუმრო, რომელიც ნამდვილად განსაკუთრებული იქნება თბილისისთვის. ეს იქნება განსხვავებული სივრცე, განსხვავებული მიდგომებით. სასტუმრო არ იქნება დიდი და გრანდიოზული, მაგრამ იქნება ლამაზი და საინტერესო ძველი თბილისისთვის.

დღევანდელი ამბების ფონზე, ალბათ ახალი წლისთვის სასტუმრო აღარ გაიხსნება, მაგრამ თბილისობაზე ჩვენ დედაქალაქს სწორედ ამ სასტუმროს მივუძღვნით. 

სასტუმროს ოპერირებას ჩვენვე გავაკეთებთ, ეს არ იქნება იმ მოცულობის სასტუმრო, რომ სერიოზულ ბრენდთან ვიმუშაოთ.. იგი იქნება საშუალო სეგმენტზე გათვლილი, რათა ჩამოსულ ტურისტებს ძველ თბილისში ჰქონდეთ საშუალება კარგად გაიცნონ აქაურობა. გვაქვს გეგმები, რომ ჩამოსულ სტუმრებს შევთავაზოთ ტრანსპორტირება და ტურები სხვადასხვა კუთხეში.

სასტუმროს მშენებლობაში დაახლოებით 6-7 მილიონი ლარის ინვესტიცია ჩაიდება.

საუბრის დასაწყისში ვახსენეთ, რომ მრავალწლიანი გამოცდილება გაქვთ პოლიტიკურ სფეროში.. დღეს, როდესაც უყურებთ ჩვენს ქვეყანას, მის ეკონომიკას, პოლიტიკურ სირთულეებს, რას ფიქრობთ?  თუ გაგჩენიათ სურვილი, რომ დღევანდელი პოლიტიკური მოხელეებისთვის თქვენი გამოცდილებიდან გეთქვათ რამდენიმე სიტყვა ან რჩევა მიგეცათ?

კი, მართალია 16 წელია ამ საქმეს თავი გავანებე და ჩემი გადმოსახედიდან რეკომენდაციების გაცემას ორი მიზეზით არ დავიწყებ. ამ ტიპის რეკომენდაციების გაცემა უმადური საქმეა და მეორეც — სხვა თაობაა მოსული პოლიტიკაში, მიდგომებიც სხვა არის, ჩვენი დროის რეკომენდაციები გამოადგებათ თუ არა? არამგონია.

პრობლემა ჩემი გაგებით არის ის, რომ სამწუხაროდ, ჯერჯერობით ღარიბი ქვეყანა ვართ, ვცხოვრობთ რთულ რეგიონში, სადაც ათასი სხვადასხვა გეოპოლიტიკური თუ სტრატეგიული ინტერესები ერთმანეთს ეჯახება. ეს ყოველთვის ურთულებს  საქმეს ყველა ტიპის ხელისუფლებას. ყველაფერი ჩქარა გვინდა, მაგრამ ჩქარა ამ ვითარებაში არ გამოვა. ლარის კურსის დასტაბილურება რთულია. ჩვენ ერთობლივი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე 4-5 ათასი დოლარი გვაქვს. ევროკავშირის მაჩვენებლები არის 25 ათასი დოლარი, ჩვენ იქამდე დიდი დრო გვაქვს გასავლელი. მოთმინებით და წყნარად, მოსახლეობამ მხარი უნდა აუბას არსებულ რეალობას. ნუ იქნება მუდმივად მოლოდინი იმისა, რომ შეიცვლება ხელისუფლება, მოვა ახალი და ის უკეთეს რამეს გააკეთებს. მეტი გვინდა, მაგრამ ამის ნაკლები საშუალებები ჩანს.

თქვენი აზრით, როგორ უმკლავდება ჩვენი ქვეყანა 2020 -ის მთავარ გამოწვევას, გლობალურ პანდემიას?

ის, რაც მოხდა მსოფლიოში პანდემიასთან დაკავშირებით არის ჯაჭვური რეაქცია. ისეთი პატარა ქვეყანა, როგორიც ჩვენ ვართ, ბუნებრივია, რომ ამ ჯაჭვურ რეაქციაში მოვყვებოდით. ჩვენნაირი პატარა ქვეყნის მთავრობას ასეთ დროს უნდა ჰქონდეს ა, ბ, გ -  სარეზერვო გეგმები.

ემიგრანტები 2 მილიარდ დოლარზე მეტს აძლევდნენ ქართულ ბიუჯეტს. დღეს იმ ქვეყნებშიც გაუჭირდა ხალხს ცხოვრება, ეს თანხა მოაკლდება აქაურობას. იმის თქმა მინდა, რომ პრობლემები მოიმატებს, გაჭირვება კიდევ უფრო წინ არის და უნდა შევხედოთ ამას ობიექტურად. ჯერ არ დამთავრებულა პანდემია, მის შუა პერიოდში ვართ და ამ ყველაფერმა შეიძლება ბევრად უფრო სერიოზული შედეგებიც მოიტანოს, მათ შორის ეკონომიკაში.

ამ ყველაფერს ემატება არჩევნების შემდეგ ლარის კურსის რეკორდული ვარდნა, როგორ ფიქრობთ, ეს წელი როგორ დასრულდება მოსახლეობისთვის და ბიზნესისთვის? როგორ ახალ წელს უნდა ველოდოთ?

ვინც ამ საქმეში ჩახედულია მან იცის, რომ მცურავი კურსი ასეთია, რამდენიც არ უნდა გამოიტანოს ეროვნულმა ბანკმა და რამდენი ინტერვენციაც არ უნდა გააკეთოს, არ მგონია ამან შედეგი გამოიღოს. არ ვიცი ეს წელი როგორ დამთავრდება. რაც გვქონდა საექსპორტო, ისიც გაჩერდა. ყველაფრის ყიდვა ქვეყნის გარეთ გვიწევს. წარმოიდგინეთ ლარს რა დაწოლა აქვს - ინვესტიცია არ შემოდის, საექსპორტო პოტენციალი დაბალია, მიბმული ვართ იმპორტზე, რაც კი შემოვა სხვა ქვეყნებიდან ისინი უნდა გავყიდოთ, გავაკეთოთ კონვერტაცია, ვაქციოთ ვალუტად და გავაგზავნოთ სხვა ქვეყანაში.

იმის პერსპექტივას, რომ ხვალ ფეხზე დავდგებით, მე ახლო მომავალში ვერ ვხედავ.

 ვის სცალია ახლა ინვესტიციებისთვის. 2 მილიარდი დოლარი გვჭირდება ყოველწლიურად იმისთვის, რომ ჩვენი ეკონომიკა ფეხზე იდგეს. რომელია ასეთი ქვეყანა, რომელიც სიკეთეს გაგვიკეთებს, მათ თავისი პრობლემები აქვთ.

და ბოლოს ისევ კულტურულ მიმართულებას  შევეხოთ, ხელოვნება, როგორც ბიზნესი დღეს საქართველოში ფაქტობრივად არ არსებობს, მაგრამ თქვენ მაინც გადაწყვიტეთ ამ სფეროს გამოცოცხლება... თქვენი ოდნავ განსხვავებული მსოფლმხედველობა, რომ მთავარია სოციალური გარემო და არა შემოსავალი, რამდენად გეხმარებათ საქმეში და საჭიროა თუ არა, რომ სხვამაც მოგბაძოთ? 

 ამაზე ერთი პასუხი მაქვს — ჩემი ასაკი. მე აღარ ვარ იმ ასაკში, რომ მხოლოდ ფულზე ვიფიქრო ბიზნესის წარმოებისას. არანაირი ფული არ ღირს იმად, რომ არ შექმნა გარემო, სადაც არ იფიქრებ მომავალ თაობაზე.  საჭიროა რეალურ, ქართულ გარემოში, იყოს ისეთი სიტუაცია, სადაც მოსახლეობას საშუალება ექნება თუნდაც კულტურული სფეროთი იყოს დაკავებული. წყალს წაუღია ყველა ის ფული, მარტო ფულზე თუ იქნება ლაპარაკი — ისეთი ეტაპები გაიარა საქართველომ, ახლა უკვე სხვა დროა და სხვა აქცენტები გვჭირდება

მე მსახიობის ოჯახში გავიზარდე, სადაც ვიცი რომ შემოქმედ ადამიანს არ აქვს სათანადო ანაზღაურება. არ აქვს იმის შესაბამისი ანაზღაურება რა ემოციებიც, რა ნიჭიც ამა თუ იმ კულტურის სფეროს სჭირდება. ეს მათი ხვედრია, სულიერი მოთხოვნაა და ისინი არ წუწუნებენ ამაზე. პირიქით, ისინი ცდილობენ თავიანთ შემოქმედებას აზიარონ საზოგადოება, ასეთია მაღალი დონის შემოქმედების მიდგომა, თუმცა, სამწუხაროდ სხვა კატეგორიის შემოქმედებიც არსებობენ.

მარიამ მორგოშია