ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების მიღწევა ნამდვილი კოშმარია დიპლომატისთვის. შემტევ მხარეს მიღწეულ გამარჯვებებზე უარის თქმა არ სურს, დამცველს კი ძალის მუქარით დათმობებზე წასვლა.
თვითმმართველი ყარაბაღი 1991 წლამდე სომხების მიერ დასახლებული აზერბაიჯანის ტერიტორია, რომელმაც 2-წლიანი ომის შედეგად დამოუკიდებლობა მიიღო, კლასიკური გაყინული კონფლიქტია, მაგრამ 27 სექტემბერს ეს კონფლიქტი ერთ წამში „გაცხელდა“, როდესაც აზერბაიჯანმა თურქული და ისრაელური უპილოტო საფრენი აპარატების მეშვეობით სომხეთის არტილერიას, ჰაერსაწინაამღდეგო თავდაცვას და ტანკებს შეუტია.
ყარაბახში წლების მანძილზე არსებული სტატუს-კვო სომხეთს აწყობდა, თუმცა, დღეს უკვე მისი შენარჩუნება შეუძლებელია.
ამ სიტუაციიდან მდგრადი და გრძელვადიანი გამოსავალი შეიძლება იყოს გარკვეული ავტონომიური სტატუსი და ორივე ქვეყნისგან დისტანცირება. თუმცა, სანამ ომი გრძელდება, საუბრები რეგიონის სტატუსზე ძალიან შორეულ პერსპექტივად გამოიყურება. ეს კონფლიქტი ნათლად აჩვენებს, რომ გადაუწყვეტელ რეგიონულ პრობლემებს დიდი აფეთქების და მასშტაბური კრიზისის გამოწვევა შეუძლიათ. თურქეთი დღეს აცხადებს, რომ აზერბაიჯანს ბრძოლის ველზე შეუერთდება, სომხეთში მდგომი რუსი ჯარისკაცები შესაძლოა ომში ჩაერთონ, ირანმა კი თავისი შეიარაღებული ძალები საზღვრისპირა რეგიონებში შეიყვანა.
ეს შორეული ომი შესაძლოა გახდეს ძალიან ცხელი და ძალიან ახლო.
ვაშინგტონში დიდი ზარ-ზეიმით გამოცხადებული ზავი არ მოქმედებს, ისევე, როგორ წინა შეთანხმებები ცეცხლის შეწყვეტის თაობაზე. ამერიკული მხარე სწორ ღილაკებზე აჭერს და მხარეებს მოლაპარაკებების გაგრძელებას სთავაზობს ორ თემაზე - ერთია ცეცხლის შეწყვეტა (რაც სომხეთს აწყობს), მეორე კი კონფლიქტის ფართომასშტაბიანი დარეგულირების გეგმის გამომუშავება (ეს კი აზერბაიჯანის ინტერესია).
მოახლოებული ომის კონტურები ჯერ კიდევ 25 სექტემბერს აშშ-ს სახელმწიფო მდივანის მოადგილემ სტივენ ბიგანმა დააფიქსირა, მაგ ორივე ქვეყნის ელჩები შეიარაღების კონცენტრაციის დაუშვებლობის თაობაზე გააფრთხილა, ორივესგან მიიღო დაფიცება, რომ ომს არავინ აპირებს, თუმცა, 2 დღეში აზერბაიჯანი შეტევაზე გადავიდა.
10 და 17 ოქტომბერს, ჯერ რუსეთის, შემდეგ კი საფრანგეთის ინიციატივით, მიღწეულ იქნა შეთანხმებები ცეცხლის შეწყვეტის თაობაზე, თუმცა არც ერთმა იმუშავა. შემდეგ საქმეში მაიკ პომპეო ჩაირთო და ორი ქვეყნის საგარეო საქმეთა მინისტრებთან ცეცხლის შეწყვეტის მორიგი შეთანხმება შედგა.
ვაშინგტონის მიზანი იმაშია, რომ მხარეებმა უნდა აღიარონ ვითარება შეცვლილია და ის 27 სექტემბრამდე არსებულ რეალობას უკვე ვერასდროს დაუბრუნდება. შექმნილ მდგომარეობაში სომხური მხარე დათმობისთვის მზად უნდა იყოს. თუმცა, აზერბაიჯანი, რომელიც სამხედრო უპირატესობას ფლობს, ამ მიდგომას არ იზიარებს სახელმწიფო დეპარტამენტში, დაადასტურეს ინფორმაცია იმის თაობაზე, რომ პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა მიღებული შემოთავაზება არ მიიღო, რადგანაც ტექსტში არაა დაზუსტებული სომხური მხარე საიდან და რა ვადებში უნდა გავიდეს.
შეთანხმების ტექსტი შეიცვალა, ახალი ვერსია ყველა მხარემ მოიწონა, დონალდ ტრამპმა კი თავისი მორიგი ტვიტით ყველაზე მიღწეული შეთანხმება მიულოცა. თუმცა, მოსალოდნელ ზავს არც ერთი საათი არ უმოქმედია. როგორც ჩანს, პრეზიდენტმა ალიევმა იგრძნო, რომ გამარჯვება ბრძოლის ველზე ძალიან ახლოსაა, ხოლო სომხეთი არავითარ შემთხევაში არ დათმობს ე.წ. ლაჩინის დერეფანს, რომელიც მთიან ყარაბახს სომხეთთან აკავშირებს. მხარეები ომს მანამ არ შეაჩერებენ, სანამ არ იგრძნობენ, რომ დიდი ფასის გადახდა მოუწევთ. აშშ-მ ომის საფასურის გაზრდაზე სასწრაფოდ უნდა იფიქროს. რისი გაკეთება შეიძლება? ისრაელზე ზემოქმედების მოხდენა რომ მან აზერბაიჯანს იარაღი არ მიაწოდოს? ურჩიოს რუსეთს კუნთების დემონსტრირება სომხეთის სასარგებლოდ? ან შესაძლებელია შტატებმა თავისი მოკავშირის - თურქეთის - ამ ომში ჩართულობა დაგმოს?
ასეთია რეალური პოლიტიკის ყარაბახური ვერსია - ზავი ვერ ამოქმედდება, თუ ალტერნატივა უფრო მტკივნეული არ გახდება.
მშვიდობისკენ მიმავალ გზაზე დიპლომატებმა მიდგომა უნდა გაამკაცრონ.
washingtonpost.com
თენგიზ აბლოთია