თურქული ლირა გაუფასურების ახალ რეკორდს ხსნის. 6 ოქტომბერს, Bloomberg-ის სავაჭრო პლატფორმაზე 1 აშშ დოლარის ღირებულებამ 8.95 ლირას მიაღწია და მორიგ ფსიქოლოგიურ 9.00-იან ნიშნულს მიუახლოვდა. თურქული ვალუტის რყევაზე, წინა შემთხვევებისგან განსხვავებით, ქართული ლარი ჯერჯერობით არ რეაგირებს.

თურქული ლირისთვის გაუფასურება სიახლე არ არის. 1975 წელს 1 აშშ დოლარი 14.3 ლირა ღირდა, 1990 წელს 2500 ლირა, 2005 წელს კი უკვე 1 350 000. იმავე 2005 წელს ანკარამ ეროვნული ვალუტის დენომინაცია მოახდინა და მას 6 ნული ჩამოაშორა, (10 წლით ადრე 1995 წელს თბილისმა კუპონი ლარით ზისტად ასე ჩაანაცვლა და 1 300 000 კუპონი 1.3 ლარს გაუთანაბრა). განახლებული ლირა კურსს მეტ-ნაკლებად 7 წლის მანძილზე ინარჩუნებდა. 2.00-იან ნიშნულს პირველად 2013 წელს გადასცდა, 3.00-იანს 2015 წელს, 2018 წელს პირდაპირ 6.00-იანს, 2020 წელს 8.00-იანს. 2021 წელს შეიძლება 9.00-იანი ზღვარიც გადაილახოს.

ბოლო დეკადაში ლირის ვარდნა ხშირ შემთხვევაში პოლიტიკურ დაძაბულობას უკავშირდებოდა ხოლმე. თურქეთს შეერთებულ შტატებთან ურთიერთობა მნიშვნელოვნად დაეძაბა. ანკარა 2016 წლის გადატრიალების მცდელობაში აშშ-ში მცხოვრებ ფეთხულა გიულენს ადანაშაულებს და მის ექსტრადიციას 5 წელზე მეტია უშედეგოდ ითხოვს. აშშ სირიაში ქურთებს უჭერს მხარს და იარაღითაც ამარაგებს, თურქეთისთვის კი აღნიშნული ნაბიჯი სეპარატიზმის წახალისებაა. ანკარის მხრდიდან რუსული საზენიტო-სარაკეტო კომპლექსის S400-ების შეძენას, ვაშინგტონის მხრიდან მეხუთე თაობის გამანადგურებლების F35-ების მიწოდებაზე ემბარგო მოჰყვა. ბოლო პერიოდში უთანხმოება ისევ ქურთების საკითხმა გამოიწვია.

თურქეთი საქართველოსთვის #1 საიმპორტო პარტნიორია. სხვა თანაბარ პირობებში ლირის გაუფასურება თურქული პროდუქციის გაიაფებას და იმპორტის მოცულობის ზრდას უნდა იწვევდეს. თუმცა საქართველოში ლირის ვარდნას ლრის ვარდნაც მოჰყვებოდა ხოლმე. 2018 წლის აგვისტოში ლირა დოლართან მიმართებაში 4.90-დან 6.65-მდე გაუფასურდა, იმავე პერიოდში დოლარის ღირებულება 2.45 ლარიდან 2.64 ლარამდე გაიზარდა. 2019 წლის მარტიდან მაისამდე ლირა 5.47-დან 6.07-მდე გაუფასურდა, პარალელურად ლარის კურსიც 2.67-დან 2.80-მდე შეიცვალა. 2020 წლის სექტემბრიდან ნოებრამდე ლირა 7.35-დან 8.51-მდე გაუფასურდა ლარი კი შესაბამისად 3.07-დან 3.36-მდე. ლირის გაუფასურება პირდაპირ ლარის გაუფასურებას ვერ გამოიწვევს. წინა მოვლენები ნაწილობრივ შეიძლება ცრუ მოლოდინებით ყოფილიყო გამოწვეული, ნაწილობრივ კი „საგარეო ფაქტორები“ უბრალოდ თავის სამართლებელ მიზეზად იყო დასახელებული.

რაც შეეხება ლარში გამოხატულ ლირის კურსს, 2005 წლის იანვარში, დენომინაციის მომენტში 1 ლირა 1.36 ლარი ღირდა, 5 წლის შემდეგ 2011 წლის იანვარში - 1.15 ლარს, 2016 წლის იანვარში 82 თეთრს, 2021 წლის იანვარში 44 თეთრს, 6 ოქტომბრის ოფიციალური კურსი კი 36 თეთრია.

გიორგი ელიზბარაშვილი