Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications ანუ SWIFT ბანკთაშორისი კომუნიკაციის საერთაშორისო სისტემაა, რომელსაც საფინანსო ინსტიტუტები ინფორმაციის სწრაფად და უსაფრთხოდ გასაცვლელად იყენებენ. საბანკო ტრანზაქციებისა და ანგარიშსწორების განსახორციელებლად აუცილებელია უსაფრთხოება და სისწრაფე, ამიტომ თუ ბანკებს ხელი არ მიუწვდებათ SWIFT-ზე, მაშინ მათთვის ნებისმიერი ტრანზაქციის განხორციელება რთულდება და შესაბამისად ძვირდება. მარტივად რომ ვთქვათ, ეს სისტემა უზრუნველყოფს ფინანსურ ინსტიტუტებს შორის ფულად ტრანზაქციებს.

SWIFT არის ორგანიზაცია, რომელიც 1973 წელს ბელგიაში დაარსდა და სისტემა 11 000-ზე მეტ საფინანსო დაწესებულებას ემსახურება მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოში. SWIFT-ის მეშვეობით დღეში 40 მლნ-მდე გადარიცხვა ხორციელდება.

SWIFT-მდე იყო Telex, ერთადერთი ხელმისაწვდომი საშუალება შეტყობინების დადასტურებისთვის ფულის საერთაშორისო მასშტაბით გადარიცხვისთვის. Telex-ს ახასიათებდა დაბალი სიჩქარე და უსაფრთხოების პრობლემები. უფრო კონკრეტულად კი, ტელექსს არ გააჩნდა კოდების ერთიანი სისტემა ბანკების დასახელებისა და ტრანზაქციების აღწერისთვის. მაშინ გამგზავნებს უნდა აღეწერათ ყოველი ტრანზაქცია წინადადებებით, რამაც, საბოლოო ჯამში, მრავალი ადამიანური შეცდომა გამოიწვია. ამ პრობლემების თავიდან ასაცილებლად ჩამოყალიბდა SWIFT სისტემა. SWIFT კი შეტყობინებების ფართო ქსელია, რომელსაც ფინანსური ინსტიტუტები იყენებენ ინფორმაციისა და ინსტრუქციების უსაფრთხოდ გადასაცემად კოდების სისტემის მეშვეობით. SWIFT თითოეულ ფინანსურ ორგანიზაციას ანიჭებს უნიკალურ, საიდენტიფიკაციო კოდს, რომელსაც აქვს რვა ან 11 სიმბოლო (მათ შორის მოიცავს ქვეყნის, ქალაქის, ფინანსური ინსტიტუტის კოდს).

SWIFT და საქართველო

საქართველოში SWIFT-ს არამარტო ბანკები, არამედ უკვე სხვადასხვა ფინანსური ორგანიზაციები, მათ შორის მიკროსაფინანსოების და აუდიტორული კომპანიების ნაწილიც იყენებს.

ქართული კომერციული ბანკების SWIFT-ის სისტემაში ჩართვა ჯერ კიდევ 1995 წლიდან დაიწყო. 1997 წელს საერთაშორისო ორგანიზაციების ტექნიკური დახმარებით შესაძლებელი გახდა საქართველოს ეროვნული ბანკისა და 16 კომერციული ბანკის ჩართვა SWIFT-ის ცენტრალიზებული სისტემით, რომელიც შემდეგ წლებში შეიცვალა დეცენტრალიზებული სისტემით და ყველა ქართულ კომერციულ ბანკს მიეცა ამ ქსელში ჩართვის შესაძლებლობა.

SWIFT და რუსეთის წინააღმდეგ დაწესებული სანქციები

SWIFT ყოველდღიურად აქტიურად გამოიყენება საერთაშორისო ვაჭრობასა და გადარიცხვებში, რაც მას გლობალური ეკონომიკის მნიშვნელოვან ნაწილად აქცევს. სახელმწიფოს SWIFT-ის სისტემიდან გაძევება, ფაქტობრივად, მის გლობალური ეკონომიკიდან გაძევებას ნიშნავს.

რუსული სამხედრო ძალების უკრაინაში შეჭრას დასავლეთის მხრიდან მწვავე რეაქცია მოჰყვა, რუსეთს დაუწესდა სანქციები, რომელიც მისი რამდენიმე ბანკის SWIFT-ის სისტემიდან გათიშვასაც გულისხმობდა. ამით ქვეყანამ დაკარგა საერთაშორისო საფინანსო ტრანზაქციების განხორციელების შესაძლებლობის უდიდესი ნაწილი, რაც აისახება ნავთობისა და გაზის წარმოება–ექსპორტისგან მიღებულ სარგებელზეც, რომელიც ქვეყნის შემოსავლის 40%-ს შეადგენს.

SWIFT-დან გათიშვით რუსეთის შემდეგ ყველაზე მეტად გერმანია და აშშ იზარალებენ, რადგან მათი ბანკები ყველაზე მეტად თანამშრომლობენ რუსულ ბანკებთან ამ სისტემის გავლით. რუსეთის ყოფილი ფინანსთა მინისტრის ალექსეი კუდრინის ვარაუდით, რუსეთის SWIFT-დან გაძევება ქვეყნის ეკონომიკის 5%-ით შემცირებას გამოიწვევს, რაც მნიშვნელოვნად აჭარბებს პანდემიურ პერიოდში რუსეთის მთლიანი შიდა პროდუქტის შემცირების მაჩვენებელსაც კი.

შედეგად, ასევე შემცირდება რუსეთში უცხოური ვალუტის შედინება და რუბლის რაოდენობა გაიზრდება. ასეთ დროს კი ეროვნული ვალუტა არამხოლოდ უფასურდება, არამედ ეცემა იმ პროდუქციის ღირებულებაც, რომლითაც ეს ქვეყანა ვაჭრობდა.

რუსული SPFS და ჩინური CIPS

SWIFT-ის მსგავსი სისტემები მსოფლიოში არსებობს, მაგრამ ცოტა მომხმარებელი ჰყავს და ამიტომ ნაკლებად მოსახერხებელია. შესაბამისად, რუსეთისთვის  SWIFT-ის ალტერნატივის მოძიება არც თუ ისე ადვილი საქმე იქნება.

თუმცა, 2014 წლიდან რუსეთი აქტიურად მუშაობს SWIFT-ის ალტერნატივის, SPFS-ის შექმნასა და განვითარებაზე, მაგრამ მას ბევრი ხარვეზი აქვს. სისტემა 73 მილიონ ბარათს ემსახურება, თუმცა, რუსეთის ფარგლებს გარეთ ის მხოლოდ სომხეთში, ოკუპირებულ აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში, ნაწილობრივ თურქეთში, ყირგიზეთში, უზბეკეთში და ყაზახეთში მოქმედებს. შესაბამისად, ეს სისტემა საგარეო ტრანზაქციების პრობლემას ვერ ხსნის.

SWIFT-ის ალტერნატივის შექმნაზე მუშაობს ჩინეთიც, რომელმაც 2015 წელს ქსელში გაუშვა საკუთარი საერთაშორისო საბანკო სისტემა - CIPS. ის ძირითადად იუანების ტრანზაქციებზე მუშაობს, ხოლო მსოფლიო ფინანსურ ბაზარზე იუანის წილი მხოლოდ 2%–ს შეადგენს, დოლარში კი დაახლობით 40% ხორციელდება.
რუსული SPFS-ის და ჩინური CIPS-ს შექმნა იმაზე მიუთითებს, რომ რუსეთისა თუ ჩინეთისათვის SWIFT-დან გარიცხვის შესაძლებლობა აქამდეც რეალისტური და მოსალოდნელი იყო.

სავაჭრო პარტნიორის SWIFT-დან გათიშვა და საქართველო

რუსეთი საქართველოს რიგით მეორე უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორი ქვეყანაა და ბოლო წლების განმავლობაში მისი პოზიცია უფრო და უფრო უმჯობესდებოდა. მაგალითად, თუ 2011 წელს საქართველოს ექსპორტიორი ქვეყნების სიაში, 36.6 მილიონი აშშ დოლარით, მხოლოდ მე-12 ადგილას იყო, 2021 წელს 610 მილიონი აშშ დოლარით მეორე ადგილზე გადაინაცვლა. საქართველოს ადგილობრივი წარმოებისა და დასაქმებისათვის მნიშვნელოვანია ექსპორტიც, რომელმაც ბოლო 5 წელში საშუალოდ რუსეთში 14% შეადგინა.

რუსეთს მნიშვნელოვანი წილი უჭირავს ფულადი გზავნილების სტატისტიკაშიც. 2021 წელს ფულადმა გზავნილებმა საქართველოში, რეკორდულ ნიშნულს $2 მილიარდ 349 მილიონს გადააჭარბა. აქედან 17.5%, ანუ $411.3 მილიონი რუსეთიდან გადმოირიცხა. თავიდანვე გაჩნდა მოსაზრება, რომ SWIFT-დან გათიშვა გავლენას გზავნილებზეც მოახდენდა, თუმცა სწრაფ ფულად გზავნილებზე ანუ ანგარიშის გაუხსნელად თანხის გადარიცხვაზე ის პირდაპირ არ აისახება, რადგან გზავნილების დროს არ გამოყენება SWIFT-ის საერთაშორისო სისტემა. შესაბამისად, კლების ნაცვლად მნიშვნელოვნად მოიმატა გადმორიცხვებმა და აპრილში რუსეთიდან საქართველოში ფულადი გზავნილები წლიურად 298 პროცენტით გაიზარდა, რაოდენობამ კი 132.98 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა.

რუსული ბანკების SWIFT სისტემიდან გათიშვის შედეგად, საქართველოს საბანკო სისტემის მომხმარებლები, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა ქვეყნის მომხმარებლები, ვეღარ ახერხებენ ამ სისტემით გადარიცხვების განხორციელებას რუსეთის სანქცირებული ბანკების მომხმარებლებთან და მათგან ვერც გადარიცხვების მიღება ხდება. სანქციები, ასევე, დაწესდა რუსული ბანკების VISA და Mastercard საბანკო ბარათებზე. სანქცირებული ბანკების ბარათების მფლობელები ვეღარ განახორციელებენ საბარათე ოპერაციებს - იქნება ეს განაღდება თუ გადახდები. შესაბამისად, ამ ბარათების მფლობელები ვერ იღებენ საბარათე სერვისს საქართველოს საბანკო სისტემაშიც.

შესაბამისად, საქართველოზე პირდაპირი გავლენა მხოლოდ ამ პროცესს ექნება იმდენად, რამდენადაც, დამოკიდებული ვართ რუსეთზე ექსპორტ-იმპორტის კუთხით, თუმცა გამოცდილება ცხადყოფს, რომ 2006-2007 წლებში, როცა 100%-იანი ემბარგო, აკრძალვა დაწესდა საქართველოდან რუსეთში სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ექსპორტზე, სავალუტო ფონდის 10%-იანი ვარდნის პროგნოზის მიუხედავად 12%-იანი ზრდა მივიღეთ. ეს იმიტომ, რომ სწრაფად მოხდა ალტერნატიული ბაზრების მოძიება, დაჩქარებული პრივატიზაცია, აგრესიული საინვესტიციო პოლიტიკა და ა.შ. შესაბამისად, წარსული გამოცდილება უკვე არსებობს...

ნინო თამაზაშვილი