კონსერვატიზმის ხელახლა გამოგონება ოქსიმორონს ჰგავს. როგორ წარმოგიდგენიათ პოლიტიკური ფილოსოფიის ცვლილება, რომელიც - როგორც მისმა ინტელექტუალურმა მამამ, ედმუნდ ბურკმა ახსნა ორ საუკუნეზე მეტი ხნის წინ - ძირითადად რადიკალური ცვლილებების წინააღმდეგ ბრძოლას გულისხმობს?

თუმცა, ევროპის უმეტეს ნაწილში მემარჯვენე ცენტრისტ პოლიტიკოსებს სასწრაფოდ სჭირდებათ პოლიტიკის რადიკალური გადახედვა. ბოლოს და ბოლოს, გერმანიის კანცლერი ანგელა მერკელი მალე დატოვებს პოლიტიკას და ახალგაზრდა თაობის წარმომადგენლები, როგორიცაა ავსტრიის ყოფილი კანცლერი სებასტიან კურცი, მოულოდნელად დაზიანებულ საქონელს დაემსგავსებიან.

მერკელის ქრისტიან-დემოკრატებს ახლა ორი უხერხული შიდა დებატები აწუხებთ. ვინ უნდა გახდეს მათი ახალი ლიდერი სექტემბრის არჩევნებში არმინ ლაშეტის კანდიდატურის დამაზიანებელი კამპანიის შემდეგ და ამ კითხვასთან დაკავშირებით, რა იდეებს უჯდა ემსახუროს CDU?

ერთი შეხედვით, კონსერვატორების პრობლემების მიზეზები შეიძლება სუბიექტურ ფაქტორებში ვეძებოტ. გერმანიაშიარმინ ლაშეტმა სუსტი კამპანია ჩაატარა. ავსტრიაში კურცს კორუფციაში ადანაშაულებენ. იტალიაში მემარჯვენე ცენტრის ხანგრძლივი სისუსტე ძნელი ასახსნელია ყოფილი პრემიერ-მინისტრის, სილვიო ბერლუსკონის სისულელეების, სისუსტეებისა და ბოროტების გარეშე.

და მაინც, ფუნდამენტური ძალებიც მუშაობენ. რამდენადაც დასავლური საზოგადოებები უფრო სეკულარული ხდება, რელიგიური კუთვნილება (CDU-ში, მაგალითად) კარგავს ამომრჩევლებზე გალვენას და რამდენადაც კოსმოპოლიტიზმი, იმიგრაცია, ფემინიზმი და სხვა ტენდენციები ცვლის საზოგადოებებს, კონტრრეაქცია ყველაზე დამაჯერებლად მიმართულია არა კონსერვატიული ცენტრის, არამედ პოპულისტური ან ავტორიტარული ულტრამემარჯვენეებისკენ, რომლებსაც განასახიერებს უნგრეთის პრემიერ მინისტრი, ვიქტორ ორბანი.

ამრიგად, კონსერვატორები ამ ფრონტებს შორის არასასიამოვნო ნეიტრალურ ზონაში აღმოჩნდებიან. ზოგიერთი, მერკელის მსგავსად, ცდილობს განასახიეროს პრაგმატიზმი, კომპეტენცია და ზომიერება, მაგრამ ეს ხშირად გაურკვეველ და უაზრო ცენტრიზმს ჰგავს/

ასევე კლიმატის ცვლილება - მომავალი თაობების ყველაზე დიდი პოლიტიკური გამოწვევა - აშკარად არ არის შესაფერისი კონსერვატორებისთვის. დიახ, გარდაცვლილი ბრიტანელი ფილოსოფოსი, როჯერ სკრუტონი ამტკიცებდა, რომ “კონსერვატიზმი და კონსერვაცია” ბუნებრივად დაკავშირებულია ერთმანეთთან, მაგრამ დღევანდელი მწვანეები ამ არგუმენტს უფრო ეტიმოლოგიურ სიტყვად აღიქვამენ, ვიდრე პოლიტიკის პლატფორმად. გრეტა ტუნბერგის თაობის ბევრ ამომრჩეველს სწყურია დიდი და რადიკალური პასუხები იმაზე, რასაც ისინი ეგზისტენციალურ საფრთხედ თვლიან.

თუმცა, თუ კონსერვატიზმი არის რაიმე, ეს არის სკეპტიციზმი დიდი და რადიკალური პასუხების მიმართ. ეს ყველაზე დამაჯერებლად გამოხატა ედმუნდ ბერკმა, ბრიტანელმა ფილოსოფოსმა, რომელიც კონსერვატიზმისთვის არის ის, რაც მოგვიანებით გახდა ჯონ სტიუარტ მილი ლიბერალიზმში, ან კარლ მარქსი სოციალიზმში.

1790 წელს, როდესაც კონტინენტის პროგრესული მხარდამჭერები ჯერ კიდევ განიხილავდნენ საფრანგეთის რევოლუციას, როგორც განმანათლებლობისა და ადამიანის გონების მკაფიო გამოხატულებას, ბერკმა იწინასწარმეტყველა, რომ ის სისხლით და ტირანიით დასრულდებოდა. რამდენიმე წლის შემდეგ იაკობინელებმა ათასობით ადამიანი გაგზავნეს გილიოტინაზე და მალე ნაპოლეონმა აიღო ხელისუფლება. როგორც მოაგივანებით კრისტოფერ ჰიჩენსმა თქვა, ბერკმა გააცნობიერა, რომ “რევოლუციები შთანთქავს საკუთარ შვილებს და ხდება მათი დაპირისპირება”.

ეს არ ნიშნავს, რომ ბერკი ან სხვა კონსერვატორები ეწინააღმდეგებიან რეფორმას ან პროგრესს, როგორც ასეთს. პირიქით, ის ფიქრობდა, რომ “სახელმწიფოს, რომელსაც არ გააჩნია რაიმე ცვლილების განხორციელების საშუალება, არ გააჩნია მისი შენარჩუნების საშუალება”, მაგრამ კონსერვატორებს ეშინიათ მოულოდნელი რღვევების, მათ შორის ძირითადი რეფორმების, რომლებიც მომდინარეობს ინტელექტუალების ან პოლიტიკოსების უტოპიური - და კონსერვატორებისთვის ამპარტავანი - შეხედულებებიდან. 

ეს ეპისტემოლოგიური მოკრძალება კონსერვატიზმს არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს სოციალიზმთან და ლიბერალიზმთან შედარებით. მიუხედავად იმისა, რომ ეს უკანასკნელი გონივრულად თანმიმდევრული იდეოლოგიაა, კლასიკური კონსერვატიზმი უფრო დამოკიდებულებაა - “არაიდეოლოგია”, როგორც მას უწოდებენ.

მაგალითად მოვიყვანოთ ისეთი მარტივი რამ, როგორიცაა გეგმიური ეკონომიკა. სოციალისტებს უყვართ ის, რადგან თვლიან, რომ აუცილებელია გადანაწილებისა და სოციალური სამართლიანობისთვის. ეკო-სოციალისტ მწვანეებს ასევე უყვართ ბაზრის წარუმატებლობის გამოსწორება და კლიმატის გადარჩენა. ლიბერალები - ამ სიტყვის სწორი გაგებით - უარყოფენ დაგეგმვას, როგორც ინდივიდუალური თავისუფლების საპირისპირო მოვლენას, მაგრამ ბერკის კონსერვატორები, რომლებიც თანაუგრძნობენ ლიბერალურ თვალსაზრისს, ასევე უარყოფენ ლიბერალიზმის პირდაპირ უარყოფას. ბოლოს და ბოლოს, თუ გამოცდილება აჩვენებს, რომ გეგმა მუშაობს, რატომაც არა?

თუმცა, არსებობს რეალური მსოფლმხედველობრივი განსხვავებები. სოციალისტები საზოგადოებას უპირველესად კლასების – მდიდრებისა და ღარიბების – პრიზმაში ხედავენ. ლიბერალები ხედავენ, რომ ადამიანები ცდილობენ იყვნენ თავისუფლები. იმავდროულად, კონსერვატორები ყურადღებას ამახვილებენ ოჯახსა და სხვა ორგანულ თემებზე. ამის გამო შეიძლება ისინი პატერნალისტურად ან ზედმეტად ფრთხილად გამოიყურებოდნენ. მაგალითად, მერკელი დიდხანს აწარმოებდა კამპანიას ერთსქესიანთა ქორწინების წინააღმდეგ.

რეალურ სამყაროში, სადაც zeitgeist ეჯახება კულტურულ და ისტორიულ უცნაურობებს, ეს იარლიყები დამაბნეველია. ამერიკელი დამფუძნებელი მამები, როგორიცაა ჰემილტონი და მედისონი, ნამდვილად იყვნენ ბერკის კონსერვატორები, მაგრამ თანამედროვე G.O.P.-ის მცირე ხელისუფლებისადმი აკვიატება უფრო ჰგავს ლიბერალიზმს, ან თუნდაც რადიკალიზმს, როგორც ტეტჩერიზმს დიდ ბრიტანეთში. ტრამპიზმს საერთოდ არაფერი აქვს საერთო კონსერვატიზმთან და, ალბათ, მხოლოდ ბანდიტიზმია.

უფრო მეტიც, მემარჯვენე ცენტრისტული პარტიები კონტინენტურ დასავლეთ ევროპაში რამდენიმე ტრადიციის ნაზავია. მაგალითად, გერმანელ ქრისტიან-დემოკრატებს, რა თქმა უნდა, აქვთ ძლიერი კონსერვატიული პოზიცია, მაგრამ ის ასევე მოიცავს ბიზნესის მომხრე ფრთას, რომელიც საუკეთესოდ არის აღწერილი, როგორც ლიბერალური.

დიდი კითხვაა, შეუძლიათ თუ არა კონსერვატორებს ახალ პრობლემებზე დამაჯერებელი პასუხის გაცემა. პრინციპში, არ უნდა არსებობდეს წინააღმდეგობები თანამედროვეობასა და კონსერვატიზმს, პროგრესსა და ტრადიციებს, ტექნოლოგიებსა და ღირებულებებს, ბაზარსა და კლიმატს შორის. ბავარიელი კონსერვატორები, მაგალითად, 1998 წლიდან იყენებდნენ დამაჯერებელ ლოზუნგს “ლეპტოპები და ლედერჰოსენი” და ის ხშირად მუშაობს საარჩევნო შედეგზე.

თუმცა zeitgeist, როგორც ჩანს, მოითხოვს განსხვავებულ პოლიტიკურ სტილს, პრაგმატულ, მაგრამ იმავდროულად დიდ და რადიკალურ იდეებს.

წყარო: Bloomberg, "ბიზნეს ფორმულა"