სექტემბერში საგარეო ვალდებულებების გასტუმრების დრო დგება, რასაც წინასაარჩევნო პერიოდში გააქტიურებული ინფრასტრუქტურული პროექტებიც ემატება. ორივე მათგანი შეიძლება ლარის კურსზე უარყოფითად აისახოს. წინა წლებში არჩევნების შემდეგ, შემოდგომა-ზამთრის პერიოდში, ლარი, როგორც წესი, უფასურდებოდა. ეროვნული ბანკის მიერ $120 მლნ-ის გაყიდვის მიუხედავად, გასული წლის სექტემბერში ლარი დოლართან მიმართებაში 22 თეთრით 3.07-დან 3.29-მდე გაუფასურდა, არჩევნების შემდეგ 1 კვირაში კი 17 თეთრით.
მესამე კვარტალში მთლიანად, როგორც სახელმწიფოს, ასევე კერძო სექტორს, $1.075 მლრდ აქვს გადასახდელი, მათ შორის $128 მლნ პირდაპირ მთავრობას და $375 მლნ კომერციულ ბანკებს. აღნიშნული თანხა ჯამში მეორე კვარტლის მაჩვენებელზე მთელი $800 მლნ-ით ნაკლებია, მაგრამ ასევე სექტემბერში წინასაარჩევნო პერიოდში ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე ხარჯების ზრდაა მოსალოდნელი. სავალუტო აუქციონებითა თუ მონეტარული პოლიტიკის სხვა ინსტრუმენტებით სებ–ი, სავარაუდოდ, კურსის შეკავებას შეეცდება. კურსის ხელოვნურად დაჭერის შემთხვევაში შედეგები თავს არჩევნების შემდეგ იჩენს. გასული წლის ოქტომბერში სებ–მა სავალუტო აუქციონზე $200 მლნ გაყიდა. არჩევნების დღეს, 31 ოქტომბერს, დოლარი 3.23 ღირდა, 6 ნოემბერს უკვე 3.40.
2020 გამონაკლისი არ ყოფილა. 2018 საპრეზიდენტო არჩევნების დღეს, 28 ოქტომბერს, კურსი 2.70-ს შეადგენდა, 11 ნოემბერს, 2.77-ს, 2017 წლის 21 ოქტომბრის თვითმართველობის არჩევნების დღეს დოლარი 2.49 ღირდა, 1-ელ ნოემბერს - 2.61. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ არჩევნების შემდეგ სწრაფ ვარდნას კურსის კორექტირება მოსდევდა ხოლმე და ის მცირედით ისევ მყარდებოდა. საბოლოოდ რამდენიმე კვირაში ახალი წონასწორობის წერტილი დგინდებოდა. არჩევნები და წინასაარჩევნო პერიოდი გავლენას საბოლოო კურსზე ვერ ახდენდა, თუმცა დროის გარკვეულ მონაკვეთში მას ხელოვნურად აკავებდა.
2020 წლამდე შემოდგომის პერიოდში კურსზე დამატებით ზეწოლას შემცირებული ტურიზმი და შედეგად უცხოური ვალუტის შემცირებული შემოდინებაც ახდენდა. 2020 წელს ტურიზმი საერთოდ ჩავარდა, ბოლო თვეებში 300-400 პროცენტიანი ზრდის მიუხედავად, ტურისტების რაოდენობა 2019 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით მეოთხედზე ნაკლებია, რაც ლარზე დადებით გავლენას ვეღარ მოახდენს.
გასული წლის იანვარ-აგვისტოში ეროვნულმა ბანკმა $330 მლნ გაყიდა, წელს იმავე პერიოდში 18%-ით ნაკლები - $270 მლნ. შარშან ბოლო 4 თვეში სებ–მა ბაზარს დამატებით 15 ინტერვენციის შედეგად $540 მლნ მიაწოდა. რას იზამს წელს რეგულატორი, უცნობია.ფაქტია, რომ კურსის და უფრო მეტად კი ინფლაციის შესაკავებლად რეფინანსირების განაკვეთს ზრდის. შარშან ის 9%-დან 8%-მდე შემცირდა, წელს კი პირიქით – 8%-დან 10%-მდე გაიზარდა, რითაც 124 000-ზე მეტ პირს ლარში აღებული სესხი გაუძვირდა და რამაც თავის მხრივ ახალ სესხებზეც შეამცირა მოთხოვნა. იმ ადამიანებს, რომლებმაც იპოთეკური სესხი 2019 წლის დასაწყისში აიღეს, საპროცენტო ხარჯი 3.5%-ით გაეზარდათ.
2020 წელს ლარი 14%-ით გაუფასურდა. ის, რომ წლის ბოლოს კურსი 3.27 იყო და არა 3.87 ან 4.27, ძირითადად საგარეო ვალების ხარჯზე მოხერხდა – ეროვნულ ბანკს რეზერვების შემცირების გარეშე $870 მლნ–ის გაყიდვის შესაძლებლობა მიეცა.
კურსის ფორმირებაზე გავლენას სხვა მაკროეკონომიკური ფაქტორებიც ახდენს. 7 თვეში ექსპორტი $0.5 მლრდ-ით $2.276 მლრდ–მდე გაიზარდა, მაგრამ იმავე პერიოდში იმპორტი კიდევ უფრო მეტად – $840 მლნ-ით, რამაც, საბოლოო ჯამში, უარყოფითი სავაჭრო ბალანსი $340 მლნ–ით გაზარდა. პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებში ჯერჯერობით მხოლოდ პირველი კვარტლის შედეგებია ცნობილი, რაც $40 მლნ-იან კლებას ასახავს. გაზრდილია ტურიზმიდან მიღებული შემოსავალიც, თუმცა მეორე კვარტლის სტატისტიკა 6 სექტემბრის მდგომარეობით ისევ უცნობია. $335 მლნ-ით – $1.291 მლრდ-მდე გაზრდილია ფულადი გზავნილებიც.
კურსის გამყარება, ან რაიმე ნიშნულზე გაჩერება ეროვნული ბანკის პირდაპირი მოვალეობა არ არის. მისი ფუნქცია ფასების სტაბილურობაა. კურსის ვარდნა ინფლაციაზე ახდენს გავლენას, მაგრამ არა პირდაპირპროპორციულად. 2015 წელს, როდესაც ლარი 27%-ით გაუფასურდა, ინფლაცია 4%-ს უდრიდა. წელს ლარი 5%-ით გამყარდა, ინფლაცია კი 10 წლიან რეკორდს აღწევს და 12.8%-ს შეადგენს. 2012-2021 წლებში დოლარი 87%-ით გაძვირდა, ზოგადად ფასები - 48%-ით. როდესაც 2021 წლის ბიუჯეტი დამტკიცდა, ინფლაციის სამიზნე მაჩვენებლად 3% განისაზღვრა, რომელიც აპრილში 6.5%-მდე დაკორექტირდა. მიმდინარე ინფლაცია თავდაპირველ სამიზნე მაჩვენებელს 4-ჯერ და კორექტირებულს 2-ჯერ აჭარბებს.
2013-2020 წლებში 2017 ერთადერთი იყო, როდესაც წლის ბოლო დოლარი უფრო იაფი ღირდა, ვიდრე წლის დასაწყისში. ჯერჯერობით იმავეს 2021 წელიც იმეორებს, მაგრამ წინ კიდევ 4 თვეა. იმავე 2017 წლის ბოლო 4 თვეში ლარი 14 თეთრით გაუფასურდა, 2020 წლის ბოლო 4 თვეში 19 თეთრით და 2016 წლის ბოლო 4 თვეში 35 თეთრით.
გიორგი ელიზბარაშვილი
ლარი
