ბოლო ერთ კვირაში ლარი საშუალოდ 7 თეთრით გაუფასურდა და ბლუმბერგის პლატფორმაზე ერთი დოლარი, საშუალოდ 3.20 თეთრად ივაჭრება. იმის მიუხედავად, რომ ბოლო პერიოდში ეროვნული ბანკისგან არაერთხელ მოვისმინეთ, რომ სებ-ი უფრო ხშირად იქნებოდა წარმოდგენილი სავალუტო ბაზარზე და საჭიროების შემთხვევაში მიაწვდიდა ბაზარს უცხოურ ვალუტას, მიმდინარე დევალვაციის პერიოდში სებ-ი ბაზარზე არ ჩარეულა და კურსიც, შესაბამისად, ერთ კვირაში 3.20 ნიშნულს გადასცდა.

გასულ კვირას ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი კობა გვენეტაძე ერთ-ერთ ბოლო საჯარო ვრცელი ფორმატის სატელევიზიო ინტერვიუში ეცადა მისი უწყების და მიერ კოვიდ ინფექციის გავრცელების ფონზე განვითარებული ეკონომიკური კრიზისისას გადადგმული თუ გადასადგმელი ნაბიჯების ახსნას, და მოსახლეობისთვის სტაბილურობის განცდის ჩასახვას, მაგრამ, სამწუხაროდ, ძალიან მალევე, ლარის დევალვაციის ახალი ტალღის მომსწრენი გავხდით და სავარაუდოდ, მალე ხელახლა ექნება თავი სამართლებელი...

„კომერსანტის“ კითხვებს იმის თაობაზე, თუ რას შეიძლება უკავშირდებოდეს ლარის ბოლოდროინდელი  დევალვაცია და რა პროდუქტიული ზომები მიიღოს ასეთ დროს ეროვნულმა ბანკმა, ეკონომისტმა, „ახალგაზრდა ფინანსისტთა და ბიზნესმენთა ასოციაციის“ ვიცე-პრეზიდენტმა, პაატა ბაირახტარმა უპასუხა.

- ბატონო პაატა, როგორ შეაფასებთ საქართველოს ეროვნული ბანკის და მისი პრეზიდენტის ნაბიჯებს მიმდინარე ურთულეს ვითარებაში ფასების სტაბილურობის შენარჩუნების კუთხით და ასევე სავალუტო ბაზარზე პროგნოზირებადი და მართვადი ვითარების  შენარჩუნების კუთხით. და აქვე, სადამდე შეიძლება გაგრძელდეს ბოლო ერთ კვირაში განვითარებული დევალვაციის ახალი ტალღა და რა არის მისი გამომწვევი მიზეზი?

- სები-ის და მის პრეზიდენტის მიერ გადადგმული ნაბიჯები, სამწუხაროდ, მე მუდამ მიტოვებს უკმარობის და ნაგვიანები ქმედებების განცდას. არც ამჯერად ირღვევა ეს ცუდი ტრადიცია. საკითხს ასე შევხედავდი - დღეს ვიმყოფებით საკმაოდ არაორდინალურ მდგომარეობაში. არა მხოლოდ ჩვენ, არამედ გლობალური ეკონომიკაა კრიზისში. მსგავს სიტუაციას ეკონომიკაში ეწოდება ე.წ. „შავი გედის ეფექტი“. რატომ შავი გედის, ხომ საინტერესოა? იმიტომ ეს არის მოვლენა, რომელიც ეკონომიკაში უიშვიათესად ხდება და მისი პროგნოზირებაც პრაქტიკულად შეუძლებელია. ასეთ რეალობაში ვართ ახლა, გაუარესებული გვაქვს რიგი მაკროეკონომიკური პარამეტრები, შემცირებულია უცხოური ვალუტის შემოდინება. ასეთ რეალობაში იმის კონკრეტულად თქმა, თუ რას უკავშირდება, დევალვაციის ესა თუ ის ტალღა, მით უფრო, როცა მიმდინარე მომენტში რიგ მაკროეკონომიკურ მონაცემებზე  ხელი არ მიგვიწვდება, თითქმის შუძლებელია. თუმცა, არის მთელი რიგი მომენტები, სადაც პროგნოზირებაც შეიძლება და ზუსტი, დროული  და სწორი მოქმედებაც და ეს პირველ რიგში სწორედ ცენტრალურ ბანკს მოეთხოვება. რეალურად კი გვაქვს შემდეგი ვითარება:

თქვენ იცით, რომ კომერციულმა ბანკებმა 3 თვით გადაავადეს სესხები. ბანკებს შეუმცირდათ ლარის რესურსი და ბაზარზე ლარი დეფიციტური გახდა. ამას, სხვათა შორის, თავად ეროვნულ ბანკშიც არ უარყოფენ და სწორედ ამ მიზნით შეამცირეს ის სარეზერვო ბუფერები, რაც ლარში გააჩნდათ კომერციულ ბანკებს. მეორე საკითხია, ამ ბუფერების შემცირება რამდენად რეკომენდირებულია კრიზისი დროს, მაგრამ ფაქტია, ამით კომერციულ ბანკებს ლიკვიდობა გაეზარდათ ლარში. მაგრამ აქ ერთი მნიშვნელოვანი გარემოებაა, თუ ლარი დეფიციტურია ბაზარზე და კომერციულ ბანკებს ლიკვიდობა არ ყოფნით, მაშინ ლარი რატომ უფასურდება?! ეს ხომ ანომალიურია?! მით უფრო, რომ ქვეყანაში ძვირი ფულის პოლიტიკას ვატარებთ და რეფინანსირების განაკვეთი 9%-მდე გვაქვს გაზრდილი.

მაგრამ ნახეთ რა ხდება, - სწორედ ლარის დეფიციტურობიდან გამომდინარე, ცენტრალური ბანკი ე.წ. „სვოპ“ ოპერაციებს აწარმოებს და კომერციულ ბანკებს აწვდის ლარის რესურსს. რაც  კიდევ უფრო უზრდის ლარის რესურსს. ეს ყველაფერი კი დოლარის შემოდინების პრაქტიკული არარსებობის ფონზე, მნიშვნელოვან წნეხს წარმოადგენს კურსისთვის.

-ანუ ეროვნულმა ბანკმა კომერციულ ბანკებს არ უნდა მიაწოდოს ლარის რესურსი ?

ცხადია, უნდა მიაწოდოს, იმდენად რომ კომერციულ ბანკებს არ შეექმნათ ლიკვიდობის პრობლემა. თუმცა, ასეთ დროს აუცილებელია ბალანსის დაცვა და ბაზარზე დოლარის გამოშვებაც. რათა, ისედაც გაუარესებული ლარი-დოლარის ბალანსი კიდევ უფრო არ დამძიმდეს. მით უფრო, როდესაც თავად ცენტრალურმა ბანკმა, მართალია დაგვიანებით მაგრამ მაინც განაცხადა, რომ ის წარმოდგენილი იქნება სავალუტო ბაზარზე საჭიროების შემთხვევაში. მე გეტყვით, რომ ასეთ კრიტიკულ მომენტში, როდესაც ლარი ერთ კვირაში 6 პუნქტით ეცემა, აქ უკვე უნდა დაინახოს ცენტრალურმა ბანკმა ჩარევის საჭიროება.

გაგახსენებთ ერთი თვის წინანდელ მოვლენებს, როდესაც ჩაურევლობის პოლიტიკამ კურსი 3.50 ნიშნულს გადააცილა. თუმცა, მას შემდეგ რაც გვენეტაძის უწყებამ შეისმინა მეტი აქტიურობისკენ მოწოდებები და ჩაერთო სავალუტო ბაზარზე, კურსმა დაუყოვნებლივ დაიწყო გაჯანსაღება. ანუ, გამოდის, რომ სებ-ს შეუძლია კურსის მართვა მაგრამ ამას არ აკეთებს.

-მაშინ, როგორ გგონიათ, რატომ არ აკეთებს ამას ეროვნული ბანკი, რატომ არ თოკავს ლარს ,თუკი ეს შუძლია ?

- ამასთან დაკავშირებით ცენტრალურ ბანკს აქვს თავისი არგუმენტები, რომლებიც მთლად რკინისებური ლოგიკით ვერ დაიკვეხნის. მაგალითად, ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი მიიჩნევს, რომ კურსის ფორმირებაში ჩარევა და კურსის გაჯანსაღებისაკენ გადადგმული ნაბიჯები გამოიწვევს ექსპორტის კარგა ხნით ჩავარდნას.

ის, ნამდვილად ასეა, რომ თუ სხვა ვალუტების გაუფასურების ფონზე, ჩვენი ვალუტა სტაბილურობას შეინარჩუნებს, ეს ჩვენს ექსპორტს არაკონკურენტულ გარემოში ჩააყენებს. მაგრამ აქ ცენტრალური ბანკის ხელმძღვანელს ერთი გარემოება ავიწყდება. კერძოდ ის, რომ ჩვენი ვალუტა ყველაზე მეტად არის დასუსტებული რეგიონში. ანუ სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ ჩვენი ეფექტური გაცვლითი კურსიც მნიშვნელოვნად არის დასუსტებული.

მაგალითად, შევადაროთ რუსულ რუბლს, რომელიც ბოლო ერთ თვეში თითქმის 2 %-ით გამყარდა, ნავთობის გლობალური გაიაფების ფონზეც კი. შევადაროთ სომხურ დრამს, რომელიც ერთთვიან მონაკვეთში ასევე გამყარების ტრენდით ხასიათდება. თუ მაინცა და მაინც გაუფასურების ტრენდზე ვსაუბრობთ, თურქული ლირის მაგალითი გამოგვადგება, რომელიც ნელა, ე.წ. მცოცავი დევალვაციის სცენარით უფასურდება და ეს საკმაოდ გონივრულია და ცენტრალური ბანკებიც,  ზოგადად ასეთ პოლიტიკას მიმართავენ, მსგავსი კრიზისების დროს. ამას, სამწუხაროდ, ვერ ვიტყვით ლარზე, რომელიც ნახტომისებურად უფასურდებოდა და მის შესაჩერებლად ცენტრალური ბანკი არაფერს აკეთებდა. მაგრამ, რაც ყველაზე ცუდია, ეს ტრენდი დღესაც შეიმჩნევა.

თვალსაჩინოებისთვის, მაგალითად, თურქული ლირა 1 თვეში სულ რაღაც 5.6 %-ით გაუფასურდა ამავე პერიოდში ლარმა 20%-ნი დევალვაცია განიცადა. ცხადია, ასეთ რეალობაში ეროვნული ბანკის არგუმენტი, რომ ეფექტური გაცვლითი კურსი არ უფასურდება და სწორედ ამიტომ არ ერევა ის კურსი ფორმირებაში მსუბუქად რომ ვთქვათ, სუსტად გამოიყურება.

-ინფლაციის არსებული მაჩვენებელი, რომელიც გაცდენილია მიზნობრივ ინფლაციას, რამდენად უკავშირდება ლარის დევალვაციას ?

- საკმაოდ მჭიდრო კორელაციაშია და სხვანაირად ვერც იქნება რიგ მიზეზთა გამო. მაგალითად, გავაგრძელოთ, ისევ თურქეთის ანალოგიით. თურქული ლირის დევალვაციას გაცილებით ნაკლები გადაცემა აქვს ინფლაციურ პროცესებზე. იმდენად, რამდენადაც თურქეთი პირველადი მოხმარების პროდუქტების უმრავლესობით, თვითკმარი ქვეყანაა. ხოლო, საქართველოს სამომხმარელო კალათის 70%-ზე მეტი იმპორტირებული პროდუქციით ივსება. ახლა როგორ წარმოგიდგენით,  რამდენიმე ათეული პუნქტით დაცემულმა ეროვნულმა ვალუტამ ზეგავლენა როგორ შეიძლება არ მოადინოს იმპორტირებულ პროდუქციაზე?!.

სხვათა შორის, დღესაც ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებლიდან მნიშვნელოვანი გადახრისა და ინფლაციური პროცესების უმართავ ფაზაში შესვლის ერთ-ერთ მთავარ მიზეზს, სწორედ ლარის დევალვაციიდან წამოსული წნეხი წარმოადგენს. ამ დროს კი ეროვნული ბანი ოქროს დროს კარგავს. იმ დროს, რა დროშიც შესაძლებელი იყო კურსის სტაბილიზაცია, რათა მას ახალი წნეხი არ წარმოექმნა ინფლაციურ პროცესებზე. თუმცა, როგორც ვხედავთ სებ-ი ისევ დროს კარგავს და სავალუტო ბაზარზე ისევ ახალი დევალვაციის ტალღა იწყება, რაც ფასების საერთო დონის მოთოკვის იმედს საბოლოდ აქარწყლებს.