კორონავირუსის უარყოფითი ეფექტი რეგიონში ყველაზე მკვეთრად ლარის კურსზე აისახა. მაშინ როდესაც Bloomberg-ის სავაჭრო სისტემაში ბოლო ერთი თვის განმავლობაში, სამეზობლოში ვალუტის კურსები დოლართან მიმართებაში ან მცირედით და ეტაპობრივად უფასურდება, ან მყარდება, ლარის კურსი 2.79-იანი ნიშნულიდან 3.50-მდე ავიდა.
ბოლო კვირის მონაცემებით, საქართველოს მეზობლების ვალუტებს შორის ყველაზე მეტად სომხური დრამი გაუფასურდა (1.2%), რაც ლარის გაუფასურების ტემპზე 16-ჯერ ნაკლებია. თურქული ლირის ფასი ამავე პერიოდში არ შეცვლილა (0.0%), ხოლო დანარჩენი მეზობლების ვალუტები - გამყარდა.
ეკონომიკის ექსპერტი აკაკი ცომაია მიიჩნევს, რომ რეგიონში სხვა ვალუტებთან შედარებით, ლარის კურსის მკვეთ გაუფასურებას რამდენიმე მიზეზი აქვს, მათ შორის მნიშვნელოვანია, რომ სხვა ქვეყნების ცენტრალური ბანკების მიერ საკმარისი რაოდენობის ინტერვენციების განხორციელება ხდება, ასევე მათი ეკონომიკები უფრო მეტად ძლიერები შეხვდნენ კრიზისს. მისივე თქმით, ჩვენთან შეიქმნა პანიკური ფონი და უარყოფითი მოლოდინები, რომელიც საქართველოს შემთხვევაში ვალუტის კურსზე მნიშვნელოვან როლს თამაშობს.
„ლარის გაუფასურების მთავარი მიზეზი კორონავირუსის ეფექტია. რეგიონში ყველაზე მეტად, რომ ხდება ლარის კურსის გაუფასურება ამას მრავალი ახსნა აქვს, მაგალითად, შესაძლოა სხვა ქვეყნების ცენტრალური ბანკები უფრო მეტად და ეფექტურად ახორციელებენ სავალუტო ინტერვენციებს და ამ კუთხით ცდილობენ, რომ შეაკავონ მათი ვალუტების გაუფასურების ტემპი, ასევე სხვა ქვეყნების ეკონომიკები ჩვენგან განსხვავებით უფრო მეტი იმუნიტეტით სარგებლობენ, საქართველოს კი ძალიან სუსტი ეკონომიკა აქვს. გარდა ამისა, შემოსავლების ასიმეტრიული განაწილებაც ახდენს გავლენას, ჩვენთან ცოტა ადამიანს აქვს დიდი რაოდენობის ლარის რეზერვი და თუ მათ შეექმნათ ვალუტის გაუფასურების მოლოდინი, დაიწყებენ დოლარში კონვერტირებას და ეს მყისიერად ურტყამს ლარის კურსს, ეს რომ მოსახლეობის დიდ ნაწილზე იყოს გადანაწილებული, მაშინ უფრო ნაკლებად დაპანიკებული ადამიანები გვეყოლებოდა და დოლარში ნაკლები ლარი გადახურდავდებოდა. საქართველოს შემთხვევაში მოლოდინები ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობს, რომელსაც რაციონალური ახსნა არ აქვს. მოლოდინი არის რომ ფულადი გზავნილები, ექსპორტი და ტურიზმი დაიკლებს და სავალუტო შემოდინებებს დავკარგეთ, ამიტომ ის რაც დღეს ხდება ჩვენს სავალუტო ბაზარზე უფრო მეტად პანიკის შედეგია, ვიდრე ამას ჩვენი ეკონომიკის რეალობა ასახავს. რაც უფრო დიდი ხნის განმავლობაში ვიქნებით ასეთ მდგომარეობაში, ვალუტა მით უფრო მეტად გაუფასურდება. თუ სხვა ქვეყნები ცდილობენ რომ მკვეთრად არ გაუფასურდეს მათი ვალუტა და ახორციელებენ ინტერვენციებს, შესაძლოა სებ-მაც რომ ეს გააკეთოს პროცესები არ გაექცეს, მაგრამ მეორე მხრივ ცენტრალური ბანკი რეზერვებს ტყუილად კარგავს, რადგან გრძელვადიან პერიოდში ასეთი მცირე ინტერვენციები არ შველის. ასევე შეიძლება სჯობდეს მიუშვა ლარი სანამდეც გაუფასურდება და მერე დაიწყოს გამყარების პროცესი - ესეც ტაქტიკაა, რომელია რაციონალური არჩევანი ამას კონკრეტული მონაცემების ანალიზი სჭირდება, რომელსაც სებ უნდა აკეთებდეს“, - აცხადებს აკაკი ცომაია.
„თიბისი ჯგუფის“ მთავარი ეკონომისტი ოთარ ნადარაიას აზრით, რეგიონის ქვეყნებთან შედარებით ქართული ლარის ასე მკვეთრად გაუფასურება შემცირებულ შემოდინებებთან ერთად, ნეგატიური მოლოდინების და გაურკვევლობის შედეგია. მისი თქმით, ეს შოკი მარტო ლარის კურსით არ განეიტრალდება და როგორც გაცხადდა დაფინანსების მოზიდვაც მოხდება.
„ველოდებით რომ კურსი დასტაბილურდება და გამყარდება კიდეც, რადგანაც ჩემი აზრით ის სადღეისოდ ზედმეტად არის გაუფასურებული. ბიუჯეტის დეფიციტი საგარეო დაფინასებით, ეროვნული ბანკის ინტერვენციები და ასევე, საბანკო სექტორის მიერ ვალუტის დამატებით მოზიდვა, ბაზარზე დოლარის მიწოდებას მნიშვნელოვნად გაზრდის და გაურკვევლობასა და ნეგატიურ მოლოდინებს შედარებით შეამცირებს. დღევანდელი დონე პიკთან მიახლოებულია, შეიძლება მეტზეც ავიდეს, მაგრამ ველით, რომ შესაბამისი რეაგირება იქნება. სავალუტო ფონდის, მსოფლიო ბანკის, აზიის განვითარების ბანკისა და სხვა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების მიერ თანხები გამოყოფილია, ანუ მთავრობა და ეროვნული ბანკი მნიშვნელოვან საგარეო დაფინანსებას მოიზიდავენ და ბაზარზე დოლარი შემოვა. შესაბამისად, ვფიქრობთ, რომ ვალუტის მიწოდება ბაზარზე გაიზრდება და არსებული შოკი ლარის კურსზე მთელი სიმწვავით მაინც არ იმოქმედებს. ასევე, ველით რომ ვითარება რამდენიმე თვეში გაუმჯობესებას დაიწყებს და ლარის კურსს ეს ფაქტორიც დაეხმარება. ამასთან, კურსიდან ფასებზე გადაცემა ჩვენთან საკმაოდ სწრაფია და სამწუხაროდ, თუ საერთაშორისო ბაზრებზე, ევროსა და სხვა რეგიონული ვალუტების მიმართ დოლარმა მნიშვნელოვნად არ დათმო პოზიციები, წელს ლარის კურსი კორონა ვირუსის კრიზისამდე არსებულ ნიშნულს, დაახლოებით 2.8-ს ვერ დაუბრუნდება. თიბისი კაპიტალის მოდელის მიხედვით, სადღეისოდ არსებული საბაზო სცენარით, წლის ბოლოსათვის ლარის კურსი აშშ დოლართან დაახლოებით 3.2-ია”, - განმარტა ოთარ ნადარაიამ.
ეკონომიკის დოქტორის რატი აბულაძის განცხადებით, ეპიდემიამ შეარყია ბაზარი, დაამუხრუჭა ეკონომიკური პროცესები და წარმოქმნა გაურკვევლობა. სამწუხაროდ, კრიზისის ეპიცენტრში მოექცა სავალუტო ბაზარიც.
„ეპიდემიასა და სავალუტო ბაზარს შორის კავშირის გენერალიზების საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ: 1. გაურკვევლობამ „დაიჭირა“ფისკალური და მონატარული პოლიტიკის გავლენა, შედეგად გამოყენებული ინსტრუმენტების ეფექტი მკვეთრად შემცირდა; 2. ადგილი ჰქონდა ნეგატიურ შოკებს, ლიკვიდობისა და დაკრედიტების პრობლემებს; 3. შეიზღუდა ინსტიტუციების მოქმედების შესაძლებლობები და სავალუტო პროცესები კონტროლს მიღმა აღმოჩნდა; 4. პროცესები აღარ დაექვემდებარა ეკონომიკურ საფუძვლებს და არც რისკების სათანადო გადაფასებას ჰქონდა ადგილი; 5.დაგროვდა ფინანსური დისბალანსი (არამხოლოდ ფინანსური). პრობლემების დაძლევის მიზნით, ყველა ინსტიტუციამ (მათ შორის ეროვნულმა ბანკმაც) უნდა გამოიყენოს ინსტრუმენტების ყველა ნაკრები. ამასთან, გაუფასურების, ინფლაციის, არასტაბილურობის, გაურკვევლობის პროვოცირების აღმოხვრას კი სჭირდება ქვეყნის ახალ ეკონომიკურ რელსებზე გადაწყობა“, – აცხადებს რატი აბულაძე.
„ახალგაზრდა ფინანსისტთა და ბიზნესმენთა ასოციაცია - აფბაში“ აცხადებენ, რომ ბოლო დღეებში რეგიონის სხვა ქვეყნებთან შედარებით ეროვნული ვალუტის მნიშვნელოვანი გაუფასურების მთავარი მიზეზი პანიკური ფონია და ეროვნულ ვალუტაზე გადაცემაც მოლოდინების არხიდან მომდინარეობს .
„იმის მიუხედავად, რომ დღეს ქართული ეკონომიკა გლობალური გამოწვევების წინაშე დგას და ჩვენს ეკონომიკაზე ის გლობალური კრიზისი მოქმედებს, რომელმაც მსოფლიო ეკონომიკებს მნიშვნელოვანი პრობლემები შეუქმნა, ფაქტია, რომ დღეს ჩვენი ეროვნული ვალუტა უფრო მეტად უფასურდება, ვიდრე ამას მაკროეკონომიკური პარამეტრები განაპირობებენ. დღეს ლარის გაუფასურების მთავარი მიზეზი პანიკური ფონია და ეროვნულ ვალუტაზე გადაცემაც მოლოდინების არხიდან მომდინარეობს“, - აცხადებენ „აფბა“-ში.
შეგახსენებთ, რომ Bloomberg-ის სავაჭრო სისტემაში დილიდან ვაჭრობა $1/3.4762-ით დაიწყო, 12:20 საათისთვის 1 დოლარი 3.4731 -ის ნიშნულზეა. ეროვნული ბანკის მიერ გამოქვეყნებული მონაცემების თანახმად, 24 მარტის ვაჭრობის შედეგად აშშ დოლარის ღირებულებამ 3.4494 ლარი შეადგინა. შედარებით განსხვავებულია კომერციულ ბანკებში არსებული კურსი. „თიბისი ბანკში“ 1 აშშ დოლარის ყიდვა 3.5200 ლარადაა შესაძლებელი, ხოლო მისი გაყიდვა - 3.4200 ლარად. „საქართველოს ბანკში“ 1 დოლარის ყიდვა 3.5250 ლარადაა შესაძლებელი, მისი გაყიდვა კი 3.4250 ლარად.
ნინო თამაზაშვილი
აკაკი ცომაია
