მარტის თვის მდგომარეობით ქვეყანაში ინფლაციის დონე მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი, 6.1%-ს შეადგენს და მიზნობრივ მაჩვენებელს ორჯერ აღემატება. ჩნდება კითხვა, - რატომ ვერ ართმევს ცენტრალური ბანკი თავს თავის უმთავრეს მოვალეობას  და რატომ ვერ ახერხებს ფასების საერთო დონის მოთოკვას.

ამ კითხვებით „კომერსანტმა“, ახალგაზრდა ფინანსისტთა და ბიზნესმენთა ასოციაციის - „აფბას“ ვიცე-პრეზიდენტს, პაატა ბაირახტარს მიმართა.

- პაატა, თქვენი აზრით, რა არის ის ძირითადი მიზეზები, რის გამოც ეროვნული ბანკი პროცესებს ვერ მართავს, მიუხედავად იმისა, რომ თითქოს არაერთ ბერკეტს იყენებს და რეფინანსირების განაკვეთიც 9%-მდეა გაზრდილი?

- პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ ინფლაციის 6.1%-იანი მაჩვენებელი რეალურ წნეხს ვერ ასახავს. ვინაიდან ჯერ კიდევ ღარიბი ქვეყანა ვართ, მოხმარების 30%-ზე მეტი სურსათსა და უალკოჰოლო სასმელებზე მოდის, ამ ჯგუფში კი ფასები 13%-ზე მეტად არის გაზრდილი.

ცხადია, უნდა აღვნიშნოთ ის გლობალური გამოწვევებიც, რომელიც ჩვენს ეკონომიკაზე მოქმედებს. ქვეყნის ეკონომიკა პრაქტიკულად გაჩერებულია, რაც ფასების შემცირების მიმართულებით მოქმედებს, თუმცა, განვითარებადი ქვეყნებიდან უპრეცედენტო კაპიტალის გადინებამ და ნავთობის ფასების ვარდნამ რეგიონის ვალუტების გაუფასურება განაპირობა ანუ სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, არ უფასურდებოდა ჩვენი ეფექტური გაცვლითი კურსი. თუმცა, ასეთ რეალობაშიც გულზე ხელის დაკრეფა და იმის თქმა, რომ გლობალური შოკები მოქმედებს და მე არაფერს გავაკეთებ, ცხადია მცდარია. როდესაც კურსი ერთ დღეში რამდენიმე ათეული პუნქტით ეცემა და ამ დროს ცენტრალური ბანკის არგუმენტი ისაა, რომ მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმში ეს ბუნებრივია და კურსი ეკონომიკურ შოკებს შეიწოვს, ცხადია ეს მიდგომა მცდარია. დოლარიზებულ ეკონომიკაში კურსის მიერ შოკების შეწოვის უნარი მნიშნველოვნად შეზღუდულია. ეროვნული ვალუტის ასეთი ნახტომისებური გაუფასურებები არანაირ ლოგიკაში არ ჯდება და ამ დროს არგუმენტი, რომ ბაზარზე არ ჩავერევი, რადგან კურსის სტაბილიზაცია ჩვენს ექსპორტს დაარტყამს, ცხადია, მსუბუქად რომ ვთქვათ, აცდენილია არსებულ რეალობას.

- რას გულისხმობთ კონკრეტულად. რა უნდა გაეკეთებინა ცენტრალურ ბანკს, რათა მოეხერხებინა სიტუაციის სათანადოდ მართვა?

- ეროვნულ ბანკს უნდა გაეკეთებინა ის, რასაც აკეთებს ახლა. უბრალოდ, ეს უნდა გაეკეთებინა თავის დროზე. როგორც წესი, სავალუტო რყევებისას,  ცენტრალური ბანკები მიმართავენ ხოლმე ე.წ. მცოცავი დევალვაციის პოლიტიკას და ბაზარს აწვდიან პატარ-პატარა ინტერვენციებს. იმიტომ კი არა, რომ ვინმეს ჯერა, რომ ამით ჩვენ გლობალურ შოკებს შევაჩერებთ. არა, უბრალოდ ამით ცდილობენ ნახტომისებური გაუფასურება და პანიკა აიცილონ სავალუტო ბაზარზე.

ჩვენს რეალობაში კი რა მოხდა. - ცენტრალური ბანკი ვითარებაში არ ჩაერია მანამ, სანამ ერთი დოლარის ღირებულება 3.50 ლარს არ გადასცდა. მეც და ბევრი ჩემი კოლეგაც მაშინაც მოვუწოდებდით სებ-ს, რომ მეტი აქტიურობა გამოეჩინა და მიზანშეწონილად მივიჩნევდი დროულ ჩარევებს. ეს სებ-მა მხოლოდ მოგვიანებით შეისმინა, შეცვალა სტრატეგია და განაცხადა, რომ სავალუტო ბაზარს მეტ უცხოურ ვალუტას მიაწვდიდა. ასევე ფაქტია, რომ ამან იმუშავა და კურსმა დაიწყო გაჯანსაღება. ანუ, აღმოჩნდა, რომ სებ-ს თავიდანვე შეეძლო ამ გზით ეფექტიანად სიარული და პროცესების მართვა, თუმცა დააგვიანა.

- რაც შეეხება რეფინანსირების განაკვეთს ის საკმაოდ მაღალ ნიშნულზეა, მაგრამ ინფლაცია მაინც გაცდენილია მიზნობრივ მაჩვენებელს ქვეყანაში. რაშია საქმე?

- ზოგადად, შეუძლებელია ჩვენი ტიპის ქვეყანაში, სადაც სამომხმარებლო კალათის 70%-ზე მეტი იმპორტირებული პროდუქციით ივსება, რამდენიმე ათეული პუნქტით გაგექცეს კურსი და ამან ზეგავლენა არ მოახდინოს ფასების საერთო დონეზე. ასე იყო შარშანაც და ასე მოხდა წელსაც.

განსხვავება ის იყო, რომ შარშან უფასურდებოდა ეფექტური გაცვლითი კურსიც. ანუ, სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ ლარი უფასურდებოდა ყველა ვალუტასთან მიმართებაში. წელს კი სიტუაცია განსხვავებული იყო და ეფექტური გაცვლითი კურსის გაუფასურებას ადგილი არ ჰქონია. თუმცა, ეს მხოლოდ პირველ ეტაპზე. შემდგომ კი იმ ჩაურევლობის პოლიტიკის გამო, რომელზეც ზემოთ ვისაუბრე, ჩვენმა ეფექტურმა გაცვლითმა კურსმაც დაიწყო გაუფასურება და თუ არ ჩავთვლით რუბლს, დღეს ლარი ყველაზე მეტად გაუფასურებული ვალუტაა რეგიონში. ამან ცხადია კიდევ უფრო გაზარდა წნეხი ფასების საერთო დონეზე. მაგრამ ლარის რესურსი ასეთი ძვირი არასოდეს ყოფილა 2008 წლის შემდეგ, როდესაც რეფინანსირების განაკვეთი 12 %-მდე იყო აწეული. ჩნდება კითხვა, ასეთი ძვირი ფულის პოლიტიკა, რომელიც ეკონომიკურ ზრდაზე, ცხადია, ნეგატიურად მოქმედებს, რატომ არ ისახება ფასების საერთო დონეზე და რატომ ვერ თოკავს სებ-ი ინფლაციას. პასუხი კი ის არის, რომ რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, აქაც დაგვიანებულ გადაწყვეტილებებთან გვაქვს საქმე. კერძოდ უნდა გავიხსენოთ, რომ როცა 2019 წლის ივლისში გამოქვეყნდა ინფლაციის მონაცემები, უკვე იკვეთებოდა ფასების მოსალოდნელი საერთო დონის ზრდა, თუმცა ამის მიუხედავადაც ივლისში გამართული მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის სხდომაზე რეფინანსირების განაკვეთი უცვლელი დარჩა. ამან, ცხადია, იქონია ზეგავლენა ფასების საერთო დონეზე. მით უფრო, რომ ეს არის საშუალოვადიან პერსპექტივაზე გათვლილი მონეტარული ინსტრუმენტი და მას მყისიერი გადაცემა არ აქვს ბაზარზე. სხვათა შორის, მნიშვნელოვანწილად სწორედ ამის გამო მოუწია გასულ წელს ცენტრალურ ბანკს არაგეგმიური მონეტარული სხდომის გამართვაც.  ამ ყველაფერმა შედეგი, როგორც მოსალოდნელი იყო, მიმდინარე წლის დასაწყისში გამოიღო. ანუ ფაქტია, რომ დაიკარგა დრო, ფინანსური რესურსი და ინფლაციის „გაქცევამ“ სხვა ზარალებიც მოიტანა, რომელთაც ვეღარ დავიბრუნებთ...

მომავალში რა რალობის წინაშე დავდგებით და რამდენად გაითვალისწინებს ცენტრალური ბანკი რეკომენდაციებს დროულად, ამის თქმა რთულია. რამდენადაც ახლა, როცა ქვეყანას ახალი საგარეო შოკები დაატყდა თავს, მათთან გამკლავებისასაც, სამწუხაროდ, ასევე მთელი რიგი შეცდომები იქნა უკვე დაშვებული, რომელთა თაობაზეც, პრინციპში,  ზემოთ  უკვე  ვისაუბრე.