საქართველოს ეროვნული ბანკის (სებ) სტატისტიკის მიხედვით, 2015-2019 წლებში, საშუალოდ ყოველ წელს, საცხოვრებელი უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილი 130 000 სესხის ხელშეკრულებაა დარეგისტრირებული. მაჩვენებელი ყოველწლიურად მზარდია და მაგალითად, 2019 წლის ნოემბერში ეს რიცხვი 153 820-ს გაუტოლდა (აქედან 144 850 ხელშეკრულება შინამეურნეობებზე მოდიოდა, დანარჩენი კი - იურიდიულ პირებზე). ამ ტიპის სესხების ჯამური მოცულობა კი 10 მილიარდ ლარამდეა (რაც მთლიანი სესხების მოცულობის 31.33%-ს შეადგენს).
2011 წლიდან 2019 წლის ოქტომბრის ჩათვლით, აღსრულების ეროვნულმა ბიურომ სულ 17 589 უძრავი ქონება გაყიდა. მაგალითად, 2016 წელს რეალიზებული უძრავი ქონების 55%-ია მევახშეების მიერ რეალიზებული (978 შემთხვევა). 2019 წლის ათი თვის მონაცემებით კი, სულ რეალიზებული 1039 უძრავი ქონებიდან, შემთხვევების 49% მევახშეებზე მოდის.
იპოთეკითა და მევახშეებისაგან დაზარალებულთა ასოციაციის ხელმძღვანელი გიგა წულეისკირი „კომერსანტთან“ ახალი კვლევის შედეგებზე საუბრობს, რომელიც ორგანიზაციამ ზაფხულში ჩაატარა. მისი თქმით, მევახშეების მიერ რეალიზებული უძრავი ქონების ზრდადი მაჩვენებლის გამო განსაზღვრა კვლევის მთავარი ინტერესიც, შეგეესწავლათ ქვეყანაში არსებული ფულად-საკრედიტო სისტემის მტაცებლური ბუნება, რომლის შედეგადაც ქვეყანაში არსებული უსახლკარობის პრობლემა კიდევ უფრო მწვავდება. აქედან გამომდინარე, კვლევის მიზანი იყო მტაცებლური დაკრედიტების არსებული პრაქტიკების და მათი სოციალური შედეგების შესახებ, ამ მიმართულებით სათანადო საცხოვრისის უფლების რეალიზებაზე მსჯელობა
„საქართველოს ეროვნული ბანკი საფუძველს უყრის მომხმარებელთა უფლებების დაცვის ინსტიტუციონალიზებას და პასუხისმგებლობაზე დაფუძნებული დაკრედიტების სისტემის განვითარებას. თუმცა ეს კიდევ უფრო მეტად ახალისებს მევახშეობის ინსტიტუტს და ადამიანები რომლებიც ვერ იღებენ სესხებს ბანკებისგან გართულებული რეგულაციების ხარჯზე, მიმართავენ კერძო იპოთეკარებს. მევახშეებმა კანონების გვერდის ავლით მიმართეს თვალთმაქცურ გარიგებებს, რომელიც გამოიხატება ნასყიდობა გამოსყიდვის ხელშეკრულებების ფიქტიურ გაფორმებებში. მევახშეებმა აღსრულების და სახელმწიფოს გარეშე თვითონ დაიწყეს ქონებების გასხვისება, რადგან სახელმწიფომ თავის დროზე მათ ეს უფლება შეუზღუდა და საჯარო რეესტრში აიკრძალა ფიზიკურ პირებს შორის იპოთეკით ქონების დატვირთვა, თუმცა მივიღეთ შავი ხვრელი, რადგან მათ მოიგონეს თვალთმაქცური ხელშეკრულება, რომელსაც ქვია ნასყიდობა გამოსყიდვის, ეს ნიშნავს რომ ქონებას უფორმებს მევახშეს და ის მევახშე კი უკან გამოსყიდვის უფლებას აძლევს. გადის დრო, რამდენიმე თვე, შემდეგ მიდის ეს მევახშე საჯარო რეესტრში და გამოსყიდვის უფლებას აუქმებს, რაც ნიშნავს რომ ეს ქონება მევახშემ უკვე დაისაკუთრა.
კვლევით გამოვლინდა, რომ მევახშეების უმთავრესი ინტერესი არა თანხის მოგებით დაბრუნება, ან თუნდაც ორმაგი და სამმაგი მოგების ნახვაა, არამედ იპოთეკით დატვირთული ქონების ხელში ჩაგდებაა. საქართველოში იპოთეკაში ბინას დებენ როგორც წესი არა ბიზნესის განვითარების ან წამოწყების მიზნით, არამედ თვითგადარჩენისთვის, სამკურნალოდ ან მიმდინარე ვალების დასაფარად. კვლევით დგინდება რომ ვალის ვერ გადახდის შემთხვევაში მევახშეები არ აძლევენ კრედიტორებს საშუალებას გაყიდონ ფართი და დაუბრუნონ კუთვნილი თანხა, არამედ პირდაპირ ითხოვენ სრულ ქონებას, რომელიც ხშირად გაცილებით მეტი ღირებულებისაა ვიდრე ნასესხები თანხა“, — აღნიშნავს გიგა წულეისკირი.
აღსანიშნავია, რომ კვლევამ გამოავლინა ისეთი შემთხვევები, როდესაც საცხოვრისის დაუფლების მიზნით, კრედიტორების მხრიდან ადგილი ჰქონდა სესხებზე მაღალი წლიური საპროცენტო განაკვეთის დაწესებას, ასევე, პირგასამტეხლოს გაანგარიშების არაპროპორციულ წესს, სესხების გადაყიდვას სხვადასხვა და რამდენიმე კრედიტორზე, მაღალი მოსაკრებლის დაწესებას ე.წ. შუამავალ პირებზე და ა.შ.
კვლევამ გამოავლინა იმგვარი ტიპის შემთხვევები, როდესაც 2010 წელს $15 000-ის მსესხებელს უკვე $54 000 აქვს გადახდილი კრედიტორისთვის, ის კი საპასუხოდ იპოთეკით დატვირთული ბინის გაყიდვას ითხოვს, რითიც დამატებით $65 000-ის მიღება სურს. ასევე, 2015 წელს $6 000-ის მსესხებელს უკვე $14 000 აქვს გადახდილი კრედიტორისთვის, ეს უკანასკნელი კი მის ბინას მაინც დაეუფლა და მის ორ მცირეწლოვან შვილს ბინიდან გამოსახლებით ემუქრება. ასევე, ერთ-ერთ სხვა შემთხვევაში, 2012 წელს $7000-ის გასესხებით კრედიტორი 150 წლის ეზო-კარს დაეპატრონა და ოჯახისგან $22 700-ს ითხოვს უძრავი ქონების უკან დასაბრუნებლად.