ლარის არაპროგნოზირებადი კურსი ბიზნესისთვის, ბოლო პერიოდში, განსაკუთრებით სერიოზული პრობლემა გახდა და ამაზე  ყველა თანხმდება.ამ გამოწვევის საპასუხოდ ეროვნული ბანკის პრეზიდენტმა, კობა გვენეტაძემ გადაცემა, „ბიზნესპარტნიორში“ სტუმრობისას ბიზნესს ჰეჯირებული სესხებით სარგებლობა შესთავაზა.

„კომერსანტი“ დაინტერესდა, უფრო ზუსტად რას გულისხმობს ჰეჯირებული სესხები და როგორ იცავს ის ბიზნესს კურსის მერყეობისგან მომდინარე დარტყმებისგან. თუ ეს ინსტრუმენტი უებარი საშუალებაა, რატომ არ იყენებდა მას ბიზნესი აქამდე უფრო აქტიურად. ამ კითხვებით ეკონომისტსა და „აფბა“-ს ვიცე-პრეზიდენტს, პაატა ბაირახტარს მივმართეთ.

-ბატონო პაატა ცოტა ხნის წინ ეროვნული ბანკის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ბიზნესს თუ კურსის რისკები აწუხებს მას შეუძლია ჰეჯირებული სესხებით ისარგებლოს. რას გულისხმობს სესხების ჰეჯირება და  როგორ იცავს ის ბიზნესს გაცვლითი კურსის მერყეობისგან ?

-ჰეჯირება კლასიკური განმარტებით, გახლავთ გადაზღვევა და მას ხშირად იყენებდნენ სხვადასხვა ჩინოვნიკები საკუთარი, თუ ზოგადად ეკონომიკური გუნდის მიერ დაშვებული შეცდომების შესალამაზებლად.

ჰეჯირებულ მსესხებლად მოიხსენიებენ ისეთ მსესხებელს, რომლის შემოსავალი და ვალდებულებები ერთიდაიმავე ვალუტაშია და გაცვლითი კურსის მერყეობის რისკი მსესხებლის ფინანსურ მდგომარეობაზე არ ახდენს მნიშვნელოვან გავლენას.

რაც შეეხება თქვენს კითხვას, სესხის ჰეჯირება ნიშნავს  საპროცენტო ან გაცვლითი კურსის რისკისგან დაზღვევას. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, უნდა ვიგულისხმოთ გაცვლითი კურსის რისკის მინიმიზება.

ვინაიდან უცხოური ვალუტით გაცემული სესხები გაცილებით იაფია, ვიდრე ლარით გაცემული სესხები, ბიზნესები და საოჯახო მეურნეობები ხშირად ამჯობინებენ სესხის უცხოურ ვალუტაში აღებას.

ჰეჯირება საქართველოში შესაძლებელია სხვადასხვა დერივატივების გამოყენებით: ფორვარდული გარიგებებით, სვოპებით ან ოფციებით. თუმცა, იმის გამო, რომ კაპიტალის ბაზარი არ არის განვითარებული, ჰეჯირების ინსტრუმენტები საკმაოდ ძვირია.

ჰეჯირების ინსტრუმენტების სიძვირის ერთერთი მიზეზი კი სწორედ გაცვლითი კურსის მერყეობაა. ფასწარმოქმნაში დიდი როლი აქვს კურსის მერყეობას. როდესაც კურსი სტაბილურია, ჰეჯირების ინსტრუმენტებიც უფრო ხელმისაწვდომი ხდება მომხმარებლებისათვის. დღეს კი, როდესაც გაცვლითი კურსის მერყეობა საკმაოდ მაღალია, ჰეჯირების ინსტრუმენტებიც ძვირია.

- ლარში გაცემულ სესხებთან დაკავშირებით გეთანხმებით ნამდვილად უფრო ძვირია, ვიდრე მაგალითად დოლარში სესხი. თუმცა, როგორც თქვენც დაადასტურეთ, შეუძლიათ კომპანიებს დოლარში აღებული სესხის დაზღვევაც. რატომ არ აკეთებენ ამას ?

- საქმე ის გახლავთ, რომ ეს ე.წ. ჰეჯირება ცალკე ფასი ღირს და ის კიდევ უფრო უძვირებს კომპანიებს, ისედაც ძვირ რესურს. რაც პრაქტიკულად აზრს უკარგავს დოლარში სესხის სიიაფეს. მაგალითად, შევხედოთ ყველაზე ოპტიმალურ სცენარს.

ლარში კომპანია სესხს ყველაზე კარგ შემთხვევაში აიღებს 10%-ში, რაც საკმაოდ ძვირი ფინანსური რესურსია. ახლა, შევხედოთ, რა ხდება დოლარში სესხის აღების დროს. საშუალოდ, დოლარში კომპანია 5%-ში აიღებს სესხს და თუ თან ამ სესხის დაზღვევასაც (ჰეჯირებასაც) გააკეთებს, ეს სესხს საშუალოდ 4.6%-ით უძვირებს.

ანუ, სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ კომპანიას, თითქმის იგივე უჯდება ეს სესხი, რაც ეროვნულ ვალუტაში აღებისას. ახლა, წარმოიდგინეთ, იმ ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ტემპები, სადაც ბიზნესს სესხი მინუსთან მიახლოებულ ნიშნულთან შეუძლია აიღოს და საქართველოს განვითარების ტემპი, სადაც ბიზნესს 10 ჯერ უფრო ძვირი ფინანსური რესურსი აქვს.

იმას, თუ რატომ არის ჩვენთან ფინანსური რესურსი ასე ძვირი, გარკვეული ობიექტური მიზეზები აქვს, მაგრამ სამწუხარო ის არის, რომ ცენტრალური ბანკი ბიზნესს სტაბილური ვალუტის ნაცვლად სესხების ჰეჯირებას სთავაზობს. კობა გვენეტაძის რჩევები ბიზნესისათვის ძალიან დაგვიანებულია და ძვირია.

- ვალუტის არასტაბილურობას ცენტრალურ ბანკში მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმით ხსნიან. ეს ხომ მართლაც ასეა, ჩვენ არ გვაქვს ფიქსირებული კურსი.

-სამწუხაროდ, ბოლო რამდენიმე წელია, ეროვნული ვალუტა ისეთ რყევებს განიცდის, რომ საზოგადოების ნაწილში მცდარი მოსაზრება დამკვიდრდა. თითქოს ლარის ერთ დღეში 5 პუნქტით გაუფასურება ნორმალური მოვლენაა და ეს მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმის ბრალია.

არამც და არამც ეს ასე არ არის. ეს არის ნახტომისებური გაუფასურებები და მას მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმთან საერთო არაფერი აქვს. ერთ დღეში 5 პუნქტით ეროვნული ვალუტის დაცემა არანაირ მცურავი კურსის რეჟიმში არ ჯდება. ამის ნათელი მაგალითი იყო ბოლო ერთი თვის წინანდელი მოვლენებიც, როდესაც კურსი ერთ კვირაში 3.60 ნიშნულ მიუახლოვდა და ცენტრალური ბანკი ამ პროცესს შორიდან უყურებდა, მომავლის იმედით. ასე არ ხდება. ცენტრალური ბანკები ამ პროცესს მართავენ ძალიან კარგად და ეს ხელეწიფებათ კიდეც.

ის, რომ პროცესის მართვა შეუძლიათ, დადასტურდა, როცა მრავალგზის მოწოდებების შემდეგ, სებ-მა ინება და სავალუტო ბაზარზე ჩარევა დაიწყო. კურსი მალევე დასტაბილურდა. მეტსაც გეტყვით, არიან ცენტრალური ბანკები, რომლებიც ე.წ. ჰიბრიდულ რეჟიმებს მიმართავენ და მხოლოდ ფასების სტაბილურობაზე კი არა, კურსზეც არიან პასუხისმგებლები.

ამ დროს რა ხდება ჩვენთან, 30 პუნქტიანი დევალვაცის დროს ცენტრალური ბანკი კურსის ფორმირებაში არ ერევა იმ არგუმენტით, რომ კურსი მისი საქმე არ არის და ის მხოლოდ ფასების სტაბილურობაზეა პასუხისმგებელი. თითქოს, 30 პუნქტიანი დევალვაცია იმპორტდამოკიდებულ ქვეყანაში ინფლაციის უპირველესი წნეხი არ იყოს. ცალკე საკითხია რამდენად ართმევს ცენტრალური ბანკი თავის მთავარ მანდატს თავს, რამდენად ახერხებს ის ფასების სტაბილურობის შენარჩუნებას.

ახლა ბევრი იტყვის, რომ ეგზოგენური შოკები მოქმედებენ ეკონომიკაზე და რა ქნას ცენტრალურმა ბანკმაო. ასე არ არის მეგობრებო, ეგზოგენური შოკები სხვა ქვეყნებზეც მოქმედებენ, მაგრამ მათი ვალუტები 80 პუნქტით არ გაუფასურებულან. მეტიც, ასეთ დროს ცენტრალური ბანკები მიმართავენ ერთგვარ მცოცავი დევალვაციის პოლიტიკას და ბაზარს ნელ-ნელა და სისტემატურად აწვდიან უცხოურ ვალუტას. ეს იცავს ბაზარს პანიკისა და ნახტომისებური გაუფასურებებისგან. ჩვენს შემთვევაში მსგავსი არაფერი მომხდარა და შედეგიც სახეზეა, ლარი ყველაზე მეტად გაუფასურებული ვალუტაა რეგიონში. მხოლოდ ბოლოს თქვა ცენტრალურმა ბანკმა, რომ უფრო ხშირად იქნებოდა წარმოდგენილი სავალუტო ბაზარზე.