1970-ან წლებში იაპონიაში ახალი ტერმინი „კაროსი“ გაჩნდა, რაც ზეგანაკვეთური მუშაობით გამოწვეული სტრესის შედეგად სიკვდილს ან თვითმკვლელობას ნიშნავს.
2020 წელს ქვეყანაში სამსახურეობრივი პრობლემებით გამოწვეული 1918 თვითმკვლელობა დაფიქსირდა. მსხვილი იაპონური კორპორაციების შრომის კულტურის შეცვლას და შერბილებას ცდილობენ, თუმცა უშედეგოდ.
პროფესორი ხიროში ონოს თქმით, ზედმეტი შრომა და დასვენებაზე უარის თქმა, იმპერატორი ხიროხიტოს მმართველობის პერიოდის (1926-1989წ.წ.) შედეგია, როდესაც ქვეყანაში გარკვეული იდეოლოგია ინერგებოდა, მამაკაცები მთლიანად კორპორაციულ ცხოვრებაში იყვნენ ჩართულები, ხოლო ქალები ოჯახებს უვლიდნენ.
ხიროხიტოს ეპოქაში იაპონიამ ბევრი კატაკლიზმი გადაიტანა. მეორე მსოფლიო ომი, ატომური დაბომბვები და ქვეყნის სრული დანგრევა, 1950-ან წლებში კი იაპონური სასწაული, ეკონომიის ფენომენალური ზრდა დაიწყო.
მეორე მსოფლიო ომში დამარცხების შემდეგ იაპონიამ ჭაობიდან გამოსვლის ერთადერთი გზა აღმოაჩინა, გიჟური, გაუჩერებელი შრომა. ამას ასევე ხელი 50-იან წლებში ქვეყნის პრემიერ-მინისტრმა სიგერი ესიდამ შეუწყო. მან ე.წ. „სამუდამო დაქირავების“ წესი შემოიღო, რომელიც კორპორაციების შიგნით ბეჯითი თანამშრომლობის დაწინაურებას ახალისებდა.
სწორედ ამ დროს იაპონიაში ზეგანაკვეთური მუშაობის კულტურა გაჩნდა, ოფისში 1-2 საათით დარჩენა სამუშაო დროის დასრულების შემდეგ კარგ ტონად ითვლებოდა, ხოლო ოფისიდან უფროსობაზე ადრე წასვლა, პირიქით.
უკვე 1969 წელს იაპონიაში სამსახურეობრივი გადაღლილობით გამოწვეული ინსულტით გარდაცვალების პირველი ფაქტი დაფიქსირდა. სამსახურეობრივი სიკვდილიანობა იზრდებოდა და 1970 წელს ტერმინი „კაროსი“-ც გაჩნდა.
2011 წელს სამსახურეობრივი პრობლემების გამო 2689 თვითმკვლელობა მოხვდა, შემდეგ კი ეს მონაცემი მცირდებოდა, თუმცა, მაინც საკმად მაღალი რჩება. 2015 წლის სტატისტიკით, სიკვდილიანობა ძირითადად კვირაში 80 საათზე მეტმა მუშაობამ გამოიწვია, ხოლო თვითმკვლელიბები 100-ზე მეტი.
იაპონიაში შვებულების სრულფასოვანი გამოყენებაც ცუდ ტონად ითვლება. ოფიციალურად ყოველ იაპონელს წელიწადში 20-დღიანი შვებულება ეკუთვნის, თუმცა, ამ შესაძლებლობას თითქმის არავინ იყენებს.
„ევროპელებს და ამერიკელებს ეს ძალიან უკვირთ, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ დასავლური საზოგადოება ინდივიდუალისტურია და იერარქიას არ ცნობს, ხოლო იაპონია კოლექტივისტური და მკაცრად იერარქიულია. ბევრი იაპონელი ხანგძლივი შვებულებისგან თავს იკავებს, რადგანაც ყველას ეშინია, რომ ეს მათ რეპუტაციაზე ცუდად იმოქმედებს“ - ამბობს ხიროში ონო.
შრომის კულტურის შეცვლას თავად კორპორაციები ცდილობენ, რომლებსაც ასეთი ფანატიური მუშაობა შესაძლოა 50 წლის წინ სჭირდებოდათ, თუმცა, არა დღეს. მაგალითად უძრავი ქონების დარგში მომუშავე კომპანია Tokyo Tatemono თანამშრომელთა გადაღლის თავიდან არიდების მიზნით სამუშაო დღის ბოლოს კომპიუტერების ავტომატური გამორთვის პროგრამა დანერგა, ხოლო 2019 წელს Microsoft Japan-მა 4-დღიანი სამუშაო დღე დატესტა. შედეგად, შრომის ეფექტურობა არათუ არ შემცირდა, არამედ 40%-ით გაიზარადა.
2016 წელს იაპონიის მთავრობამ და ბიზნესის ფედერაციამ პროგრამა Premium Friday დანერგა, მის თანახმად ყოველი თვის ბოლო პარასკევს თანამშრომლებს სამუშაო ადგილის დატოვება 15.00-ზე შეუძლია. თუმცა, აღმოჩნდა, რომ ეს ინიციატივა თითქმის შეუმჩნეველი დარჩა, თანამშრომლებმა ჩვეულებრივი სამუშაო რეჟიმით მუშაობა განაგრძეს, ხოლო დამსაქმებლები არავის დაუჯარიმებია.
იაპონიაში შრომითი კულტურა ძალიან ნელა იცვლება - ახალგაზრდობა ჩამოყალიბებული ტრადიციების გადახედვას არ ჩქარობს, სოციალური გამოკითხვები კი ადასტურებენ, რომ ისინი ცვლილებებისკენ არ მიისწრაფიან. შესაბამისად, დასავლური ცხოვრების წესი, რომლის საფუძველშიც შრომას და პირად ცხოვრებას შორის ბალანსია, ჯერ კიდევ შორეულ პერსპექტივად რჩება.
forbes.ru
თენგიზ აბლოთია
იაპონია
