რას ნიშნავს საგარეო ვალი, რის საფუძველზე იღებს და როგორ იხდის ამ ვალს დროთა განმავლობაში თითოეული მოქალაქე, ამ თემებზე კავკასიის უნივერსიტეტის ეკონომიკის სკოლის დეკანმა სოსო ბერიკაშვილმა რადიო „კომერსანტის“ გადაცემა „კომერსანტის დილა“- ში ისაუბრა.

მისი განცხადებით, ძალიან მნიშვნელოვანია იმის აღქმა, რომ ეს ვალი მხოლოდ ბიუჯეტის კი არა,  არამედ საქართველოს ყველა მოქალაქის ვალია.

„თავისთავად ვალი არ არის კატასტროფა, ადამიანებიც და ქვეყნებიც ვალებთან ერთად ცხოვრობენ, თუმცა აქ მნიშვნელოვანი არის ის, თუ რამდენია ეს ვალი შემოსავალთან მიმართებაში.

მსოფლიოში არსებობენ ქვეყნები, რომლებსაც მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში პროპორციულად ჩვენზე მეტი ვალი აქვთ,  მაგალითად ჩვენი ვალი მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში პანდემიის გამო 45%- დან  55% - მდე გაიზარდა.

არიან ევროპის ქვეყნები, მაგალითად საფრანგეთი, რომელსაც მშპ-ის თითქმის 100% აქვს ვალი,  იაპონიას 200% -ზე მეტი აქვს, ამერიკას 90% , მხოლოდ ესტონეთია გამონაკლისი,  რომელსაც ძალიან ცოტა ვალი აქვს.“ - აღნიშნავს სოსო ბერიკაშვილი.

ეკონომისტის აზრით, მდიდარ ქვეყნებს, გამომდინარე იქიდან, რომ მაღალი შემოსავალი აქვთ, მეტის გადახდა შეუძლიათ და ყოველთვიური გადასახადი, ისევე როგორც ეს ადამიანების პირადი ვალის შემთხვევაშია, მათ ნაკლებად აწვებათ.

„აქ მნიშვნელოვანი ამბავი არის ის, რომ მდიდარ ქვეყნებს მეტის გადახდა შეუძლიათ და ყოველთვიური ვალიც ნაკლებად დააწვებათ , ისევე  როგორც ეს ადამიანის ვალის შემთხვევაშია.

მაგალითად თუ  ადამიანის შემოსავალი თვეში 1000 ლარია და ამ 1000 ლარის  30% იხდის, მას მინიმალური ხარჯებისთვის რჩება 700 ლარი, 5000 ლარიანი შემოსავლის შემთხვევაში 50% -იც  რომ იხადოს 2500 ლარი რჩება, შესაბამისად 2500 ლარით უფრო იკმაყოფილებს ადამიანი მინიმალურ მოთხოვნილებებს ვიდრე 700 ლარით.“ - აღნიშნავს ბერიკაშვილი.

მისივე აზრით,  სახელმწიფო  საგარეო ვალს იმისთვის იღებს, რომ ქვეყანა გაჭირვებიდან ამოვიდეს და უფრო გადახდისუნარიანი გახდეს.  ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ხალხი რაღაც ფორმით აკონტროლებდეს თუ რაში იხარჯება საგარეო ვალი და მართლა ხმარდება თუ არა იმ მიზანს, რისთვისაც სახელმწიფომ ეს ვალი აიღო, ასევე  მოქალაქეში უნდა იყოს  შეგრძნება, რომ ბიუჯეტის ფული მათი ფულია და შესაბამისად ბიუჯეტის ვალიც მათი  ვალია, რადგან ბიუჯეტი სწორედ ადამიანების მიერ გადახდილი გადასახადებით ფორმირდება.

„აქაც ჩვეულებრივი მოქალაქის ანალოგია, შენ თუ სესხს იღებ ბიზნესის განსავითარებლად, შემდეგ ამ ბიზნესიდან შემოსული მოგებით უნდა გადაიხადო ეს ვალი, მაგრამ გადაიხადე  ქორწილი და დახარჯე, ამ ვალს ვერ გადაიხდი - სახელმწიფოც ეგრეა.

მაგალითად, არაფორმალურ სექტორში დასაქმებულ ადამიანებს, აქვთ  შეგრძნება, რომ გადასახადებს არ იხდიან, რადგან საშემოსავლო გადასახადი უშუალოდ მათი ხელფასიდან არ იჭრება, თუმცა ისინი ამ გადასახადებს არაპირდაპირი წესით იხდიან.

მაგალითად, ისინი იხდიან დამატებითი ღირებულების გადასახადს, რომელიც ყველა პროდუქტში შედის, თუ ადამიანი მწეველია იხდის სიგარეტის აქციზს, მანქანის საწვავში  იხდის აქციზს და დღგ-ს, ასევე კომპანიები რომლებშიც ეს ადამიანები არიან დასაქმებულები იხდიან მოგების გადასახადს

ასვე შეგრძნება, რომ მთავრობამ წინასაარჩევნოდ დახმარებები  დაარიგა არასწორია, არ  არსებობს ეს დახმარებები, ეს ჩვენი ფულია“ -  აღნიშნავს ბერიკაშვილი.

ბერიკაშვილი აღნიშნავს, რომ  საქართველოს ორგანული კანონის მიხედვით, საგარეო ვალი მთლიანი შიდა პროდუქტის 60% - ზე მეტი არ უნდა იყოს, ამ ეტაპზე საქართველომ დადგენილ ზღვარს მიაღწია, რაც უკვე პრობლემას წარმოადგენს, რადგან იმ შემთხვევაში, თუ კიდევ რამე პრობლემა შეიქმნება საქართველოს მეტი ვალის აღების შანსი აღარ ექნება.

„იმ შემთხვევაში თუ ეკონომიკა  გაიზრდება  პროპორციაც შეიცვლება, რადგან ეკონომიკას  თუ გავზრდით, უფრო  გადახდისუნარიანები გავხდებით და რაც უფრო შევამცირებთ ვალს, მით უფრო მეტის აღებას შევძლებთ კრიზისის  შემთხვევაში - აღნიშნავს  სოსო ბერიკაშვილი.

ბერიკაშვილის განცხადებით, როგორც საგარეო ვალის, ასევე სხვა ნებისმიერი რესურსის გამოყენებისთვის გრძელვადიანი განვითარების სტრატეგია უნდა არსებობდეს და სახელმწიფომ  მოკლევადიანი ლოკალური და შიდა პოლიტიკური მიზნებისთვის არ უნდა გამოიყენოს.

 თაკო კვაჭანტირაძე