თანაინვესტირების ფონდი საქართველოში 2013 წელს დაარსდა. ფონდის მიზანი სახსრების მოძიება და სტანდარტულად 25-დან 100 პროცენტამდე თანაინვესტირებაა ისეთ დარგებში როგორებიცაა: ენერგეტიკა, ინფრასტრუქტურა, ტურიზმი, ლოჯისტიკა, უძრავი ქონება, მრეწველობა და სოფლის მეურნეობა. ფონდის პროექტებს შორისაა გალერია თბილისი, აქსის თაუერსი, პანორმა თბილის, შეკვეთილის პარაგრაფი, სათბურების კორპორაცია, ჰაიდელბერგ ცემენტის ქარხანა, სათბურების კორპორაცია... ამჟამად ფონდი სამ ჰიდროელექტროსადგურზე მუშაობს.
ახალციხეში წლების წინ გაჩერებული პროექტის „მტკვარი ჰესის“ მშენებლობა 2014 წელს დაიწყო. ჰესის დადგმული სიმძლავრე 53 მგვტ-ს შეადგენს, სავარაუდო წლიური გამომუშავება - 252 მლნ კვტ/სთ-ს. 2020 წელს 9.6 კმ-ის სიგრძისა და 6 მეტრის მქონე გვირაბის გაყვანის სამუშაოები დასრულდა. ჰესის ექსპლუატაციაში შესვლა მიმდინარე წელსაა დაგეგმილი. ინვესტიციის მოცულობა $157 მლნ-ა.
მტკვარი ჰესთან შედარებით 2.3-ჯერ უფრო მძლავრი 123 მგვტ-იანი ონის 1 ჰესის მსენებელობაში თანაინვესტირების ფონდის წილი 10%-ს შეადგენს, 90%-იანი წილი კი შპს ფერის ეკუთვნის. ჰესი რაჭაში აშენდება და მისი სავარაუდო წლიური გამომუშავება 441 მლნ კვტ/სთ იქნება. ინვესტირების მოცულობა $185 მლნ-ა, პროექტი 2024 წელს უნდა დასრულდეს.
მესამე და ამ ეტაპისთვის ყველაზე დიდი პროექტი ლენტეხსა და ცაგერში, მდინარე ცხენისწყალზე ასაშენებელი ლენტეხი ჰესია, რომლის დადგმული სიმძლავრე 192 მგვტ-ს, სავარაუდო წლიური გამომუშავება კი 668 მლნ კვტ/სთ-ს შეადგენს. ინვესტირების მოცულობა $385 მლნ-ა, პროექტის დასრულების თარიღად 2026-2027 წლები მიიჩნევა.
ბოლო წლების მანძილზე ჰესებს საქართველოში ბევრი პრობლემა ექმნება. მოწინააღმდეგეების მთავარი არგუმენტი ეკოლოგიური მდგომარეობის გაუარესება და კაშხალიანი ჰესის შემთხვევაში შესაძლო კატასტროფის საფრთხე სახელდება. ჰესები განახელბად ენერგიას მიეკუთვნება. მართალი მდინარის კალაპოტის შეცვლითა და ტერიტორიის დატბორვიღ გარემოს გარკვეული ზიანი ადგება, იცვლება მიკროკლიმატი, მაგრამ ზიანი გაცილებით დიდია თბოსადგურების შემთხვევაში. გარდაბანი 1 და გარდბანი 2-ის თბოსადგურები, ისე აშენდა პრაქტუიკულად არავის გაუპროტესტებია, მაშინ როცა თოთოეულის სიმძლავრე 230 მეგავატია, შედარებისთვის დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში აშენებული ყველაზე მძლავრი შუახევჰესი 187 მეგავატიანია. რაც შეეხება უსაფთხოებას 150 წლის მანძილზე ჯერ არ მომხდარა შემთხვევა რომ მშენებლობის დასრულების შემდეგ დიდი ზომის კაშხალი ჩამონგრეულიყოს. იაპონია ბევრად უფრო აქტიურ სეისმურ ზონაში მდებარეობს, მაგრამ ეს გარემოება ჰესებზე უარის თქმის მიზეზი არ გამხდარა. უმთავრესი მიზეზი რის გამოც ევროპაში დიდი ზომის ჰესები აღარ შენდება, ისაა, რომ საქართველოსგან განსხვავები რესურსი უკვე ამოწურულია.
მსოფლიოში ყველაზე დიდი ზომის ჰესი ჩინეთში მდებარე სამი ხეობის კაშხალი. მისი სიმძლავრე 22.5 გიგავატს აღწევს ენგურჰესზე 17.3-ჯერ მეტს. 2020 წელს ჰესმა რეკორდული 112 მლრდ კვტ/სთ ელექტროენერგია გამოიმუშავა - საქართველოს 2019 წლის ჯამურ ჰიდროგენერაციაზე 1150%-ით მეტი.
გიორგი ელიზბარაშვილი