ვიდრე აშშ–ში პრეზიდენტ ბაიდენის რეიტინგს ითვლიან, რუსეთი, თურქეთი და ჩინეთი თალიბანთან ბიზნესის დალაგების საკითხებზე აქტიურად მუშაობენ. სამივე ქვეყანას ავღანეთში განსხვავებული ინტერესები აქვს.
მაშ ასე, Reuters / Ipsos–ის მიერ ჩატარებული სოციოლოგიური კვლევის შედეგებით ირკვევა, რომ ვაშინგტონის მიერ მხარდაჭერილი ავღანეთის ხელისუფლების დამხობისა და ქაბულის დაცემის შემდეგ პრეზიდენტ ჯო ბაიდენის რეიტინგი ისტორიულ მინიმუმდე დაეცა – მის მმართველობას ამერიკელთა მხოლოდ 46% აფასებს დადებითად.
ავღანეთს რაც შეეხება, ქაბულის ახალი ხელისუფლების შემოსავლების წყარო რომ მხოლოდ ოპიუმი არ იქნება, ეს უკვე ცხადია. თალიბანი მდიდარი წიაღისეულისა და ქვეყნის ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობის მონეტიზაციასაც გეგმავს.
ავღანეთის ტერიტორია მდიდარია ისეთი წიაღისეულებით, როგორიცაა რკინა, სპილენძი, ოქრო და შესაძლოა ნავთობითაც კი. მთავარი მაინც ლითიუმია, რომლის მარაგებითაც, შესაძლოა, მსოფლიოში უმსხვილეს მიმწოდებელს ბოლივიას გაუტოლდეს. ეს ნივთიერება სმარტფონებისა და ელექტრომობილების ბატარეების წარმოებაში გამოიყენება.
გერმანიის ტელევიზიის ARD Tagesthemen პირველი არხის საინფორმაციო–ანალიტიკური გადაცემის მონაცემებით, ავღანეთის წიაღისეულის ჯამური სავარაუდო ღირებულება 1–3 ტრილიონ დოლარს შეადგენს. და ეს მხოლოდ ქვეყნის ტერიტორიის 30%–ზეა საუბარი, რომლის გამოკვლევაც აშშ–ის გეოლოგიურმა სამსახურმა ჩაატარა.
ასე რომ დღეს, ვიდრე აშშ და დასავლეთის ქვეყნები ავღანეთიდან დიპლომატიური მისიებისა და მოქალაქეების ევაკუაციით არიან დაკავებული, რუსეთი, ჩინეთი, პაკისტანი, ინდოეთი, ირანი და თურქეთი არც კი აპირებენ ქვეყნის დატოვებას. პირიქით, მათი მიზანია თალიბებისგან ხელსაყრელი დაკვეთები მიიღონ და იქნებ სასარგებლო წიაღისეულის საბადოების ექსპლუატაციასაც გამოჰკრან ხელი.
ჩინეთი ავღანეთის სპილენძს აკონტროლებს
უკვე დიდი ხანია, ჩინეთი ავღანეთში საკუთარ ეკონომიკურ ინტერესებს ატარებს. ქაბულის ახალი ხელისუფლების პირობებში პეკინი ავღანურ რესურსებზე პოზიციებს გაიმყარებს, ვარაუდობს გამოცემა Tagesthemen. ორმა ჩინურმა სახელმწიფო მეტალურგიულმა კომპანიამ ჯერ კიდევ 2008 წელს გაიმარჯვეს სპილენძის ხელუხლებელი უზარმაზარი საბადოს დამუშავების ტენდერში. ეს არის მეს აინაკი, რომელიც ქაბულიდან სამხრეთ–აღმოსავლეთით 40 კილომეტრში მდებარეობს.
თუმცა, მოპოვებითი სამუშაოები დღემდე არ დაწყებულა, ჩინური მხარე უსაფრთხოების საკითხებს იმიზეზებდა. სინამდვილეში, ჩინეთი რაფინირებული სპილენძის მსოფლიო წარმოების მესამედს ფლობს და ხელოვნურად აფერხებდა ახალ საბადოზე მოპოვებას, რათა არ გაზრდილიყო ბაზარზე ამ ფერადი ლითონის მიწოდება და, შესაბამისად, ფასები არ დავარდნილიყო.
ჩინეთის „აბრეშუმის გზა“, თუ თურქეთის „ნეფრიტის გზა“
ჩინეთი მხოლოდ სასარგებლო წიაღისეულით არ ინტერესდება და მისი მიზანია ავღანეთის, პაკისტანისა და ირანის ინტეგრაცია ეკონომიკური ექსპანსიის ფართომასშტაბიან პროექტში „ერთი სარტყელი – ერთი გზა“. ქაბულის წინა ხელისუფლებამ ამ პროექტში ჩართვაზე უარი თქვა.
თავის მხრივ, თურქეთი ავღანეთის ტერიტორიის გავლით უძველესი სატრანზიტო „ნეფრიტის გზის“ აღორძინებით არის დაინტერესებული. თანამედროვე გაგებით ეს ინფრასტრუქტურული პროექტი, რომელიც 2017–18 წლებში შემუშავდა და დამტკიცდა, მიზნად ისახავს სთურქეთისა და ავღანეთის საქართველოს, აზერბაიჯანის, კასპიის ზღვისა და თურქმენეთის გავლით დაკავშირებას. ხოლო ავღანეთიდან ეს გზა სამხრეთ და ცენტრალური აზიის მიმართულებებით გაიყოფა.
სპეციალისტები ამბობენ, რომ თურქეთისთვის, რომელსაც რეგიონული სავაჭრო ჰაბის ამბიცია აქვს, ეს პროექტი უკიდურესად მნიშვნელოვანია. თურქეთის მძლავრი სამშენებლო ინდუსტრია ავღანეთში უკვე დამკვიდრებულია. ავღანეთში ხელისუფლების შეცვლამდე 76 თურქული კომპანია ფუნქციონირებდა, რომელთა 90% სწორედ მშენებლობით იყო დაკავებული.
რა აინტერესებს რუსეთს?
ჩინეთისა და თურქეთის ფონზე რუსეთის ეკონომიკური როლი ავღანეთის ბაზარზე საკმაოდ მოკრძალებულია. თუმცა კრემლი აქტიურად ცდილობს თალიბანთან ურთიერთობების დალაგებას. ცნობისთვის, რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე ეს ორგანიზაცია აკრძალულია. თუ ურთიერთობების დალაგება მოხერხდა, არ არის გამორიცხული, რომ რუსულმა ენერგოკომპანიებმა ავღანეთში ნავთობისა და გაზის მოპოვების ინტერესი გამოთქვან. ხოლო რუსული ატომური მრეწველობა შეიძლება ავღანეთში არსებული ურანის საბადოებით დაინტერესდეს.
არსებობს ინფრასტრუქტურული პროექტიც, რომელიც საკმაოდ საინტერესოა რუსეთისთვის – ეს არის გაზსადენი TAPI (თურქმენეთი–ავღანეთი–პაკისტანი–ინდოეთი), რომლის წლიური გამტარუნარიანობა 33 მლრდ კუბურ მეტრ გაზს შეადგენს. ამ პროექტის რეალიზებით თავად თალიბებიც დაინტერესებული არიან და ამის შესახებ მათმა წარმომადგენელმა ოფიციალურადაც განაცხადა.
ასე რომ, თალიბები ხელისუფლებაში მოსვლის დღიდან გააქტიურდნენ ამ გაზსადენის მშენებლობით, რაც მანამდე, 2021 წლის თებერვლის დასაწყისში თურქმენეთის დედაქალაქ აშხაბადში გამართულ შეხვედრაზეც განიხილეს.
იმის გათვალისწინებით, რომ რუსეთის გაზის ტრანსპორტირების სისტემა საბჭოთა პერიოდიდან მიერთებულია თურქმენეთის სისტემაზე, ამ მილსადენის მშენებლობით „გაზპრომი“ პაკისტანის უზარმაზარ და ინდოეთის გიგანტურ ბაზარზე გასვლასაც შეძლებს.
ავღანეთის ეკონომიკის ლოკომოტივად მაინც ოპიუმი დარჩება
ყოველივე ზემოხსენებული მომავლის საკითხია. მსოფლიოში ხორბლის ფასის რეკორდული ზრდის მიუხედავად, ავღანელი ფერმერები მაინც ყაყაჩოს მოყვანას აგრძელებენ.
გაეროს ნარკოტიკებისა და დანაშაულის საკითხთა სამმართველოს მონაცემებით, ბოლო 4 წლის განმავლობაში ავღანეთში ოპიუმის წარმოება რეკორდულ მაჩვენებელზეა, რასაც ხელი ვერც პანდემიამ შეუშალა. ყაყაჩოს წარმოება ქვეყნის მშპ–ის 7%–ს შეადგენს, წერს ბრიტანული სააგენტო Reuters, რაც ნარკობიზნესს ავღანეთის ეკონომიკის მამოძრავებელ ძალად აქცევს. თალიბებს საერთოდ არ სურთ ამ ბიზნესის რაიმე ფორმით შეზღუდვა.