ეროვნულმა ბანკმა მიმდინარე წელს 24 სავალუტო ინტერვენციის შედეგად $823 მლნ გაყიდა, ამის მიუხედავად ოფიციალური კურსი 15.3%-ით 2.87-დან 3.31-მდე გაიზარდა. მნიშვნელოვნად გამკაცრებული რეგულაციების პირობებში უახლოესი მომავლის პროგნოზი არც თუ ისე საიმედოა.
2013 წლიდან მოყოლებული ეროვნული კურსის გაუფასურება ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა, გამონაკლისს მხოლოდ 2017 წელი წარმოადგენდა, როდესაც ლარი მცირედით 2.64-დან 2.59-მდე გამყარდა, სხვა მხრივ 2013 წლის პირველი იანვრიდან 2020 წლის პირველ იანვრამდე ეროვბული ვალუტა 73%-ით 1.66-დან 2.87-მდე გაუფასურდა, ასეთი ტენდენციის მიუხედავად კორონა-კრიზის პერიოდში 2020 წელი მაინც გამორჩეული აღმოჩნდა. მარტში 3 კვირაზე ნაკლებ დროში, მაშინ როდესაც ჯანმომ კორონავირუსი პანდემიად გამოაცხადა და საქართველოში საგანგებო მდგომარეობაზე გადავიდა ოფიციალური კურსი 25.6%-ით 2.77-დან 3.48-მდე გაუფასურდა. ნახტომისებურ ვარდნაში მაღალი იყო პანიკის ხვედრითი წილი, რის გამოც, ასევე სწრაფად 1 კვირაში დოლარის ღირებულებამ 3.16 ლარამდე დაიწია.
ყველაზე მკაცრი ლოკდაუნი აპრილში მოქმედებდა. შესაბამისად აპრილში ეკონომიკა 16.6%-ით შემცირდა. რეგულაციების შერბილებასთან ერთად მცირდებოდა ვარდნის ტემპიც. მაისში ის 13.5%-ით შემცირდა, ივნისში 7.7%-ით, ივლისში, 5.5%-ით, აგვისტოში 5.3%-ით, ხოლო სექტემბერში 0.7%-ით.
3 კვარტალის ჯამში ეკონომიკურმა ვარდნამ 5%-ს მიაღწია, აქედან პირველ კვარტალში მცირედი 2.2%-იანი ზრდა დაფიქსირდა, მეორეში 12.3%-იანი ვარდნა, მესამეში - 3.8%-იანი ვარდნა.
კოვიდზე დროებითი გამარჯვების მსგავსად ვარდნის ტემპით გამოწვეული სიხარულიც ნაადრევი აღმოჩნდა. ხელახალი რეგულაციების და 28 ნოემბრიდან პრაქტიკულად სრული ლოკდაუნისპირობებში დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ ოქტომბრიდან, განსაკუთრებით კი ნოემბრიდან ვარდნის ტემპი გაზრდილი იქნება, კიდევ უფრო მძიმეა მოლოდინი დეკემბრის შემთხვევაში, როდესაც სხვა თანაბარ პირობებში წინასაახალწლოდ ეკონომიკური აქტიობა, განსაკუთრებით საცალო ვაჭრობის, ე.წ რითეილ სეგმენტში პიკს აღწევდა ხოლმე.
ვარდნის ტემპის კლების მიუხედავად, ეროვნულმა ბანკმა 823 მლნ-დან 534 მლნ დოლარი, ბოლო 3 თვეში გაყიდა, თუმცა ლარი მაინც 7.5%-ით 3.08-დან 3.31-მდე გაუფასურდა.
შემცირებული შიდა აქტიობის გარდა ლარზე ყველაზე დიდი დარტყმა ტურისტული სეზონის სრულმა ჩავარდნამ გამოიწვია. მარტიდან დღემდე საერთაშორისო ტურიზმიდან მიღებული შემოსავალი უმნიშვნელოდ თუ სცილდება 0-ს, დანაკარგმა უკვე $2.5 მლრდ-ს გადააჭარბა.
წლის პირველ ნახევარში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები $140 მლნ-ით $410 მლნ-მდეა შემცირებული. რაც 25.5%-იან ვარდნას აღნიშნავს. იმ შემთხვევაში თუ ვარდნის ტემპი წლის ბოლომდე შენარჩუნდა, 2020 წელს FDI-ს მოცულობა $977 მლნ იქნება - ნომინალურად ყველაზე დაბალი 2010 წლის შემდეგ, მშპ-სთან მიმართებაში კი შეიძლება 2009 წლის დონესაც ჩამოსცდეს და 2000-იანი წლების დასაწყისის მაჩვენებელს დაუბრუნდეს.
რაც შეეხება საგარეო ვაჭრობას, აქ პირიქით ვალუტის გადინებაა შემცირებული. 10 თვეში ექსპორტი $340 მლნ-ით $2.715 მლრდ-მდე, ხოლო იმპორტი $1.280 მლრდ-ით $6.444 მლრდ-მდე შემცირდა, რაც იმას ნიშნავს რომ სავაჭრო ბალანსი $942 მლნ-ით გაუმჯობესდა. სხვა თანაბარ პირობებში დინამიკის ასეთი ცვლილება ლარს გაამყარებდა, მაგრამ ლარზე მოქმედი დანარჩენი უარყოფითი ფაქტორები ბევრად მეტი აღმოჩნდა. გარდა ამისა იმპორტის კლება გამოიწვია არა მისი ადგილობრივი პროდუქციიტ ჩანაცვლებამ, არამედ ნავთობზე ფასების კლებამ და მოთხოვნის ანუ მსყიდველობითუნარიანობის შემცირებამ.
რა ხდებოდა წინა წლებში სავალუტო ბაზარზე? ეროვნული ბანკი მხოლოდ დოლარის გაყიდვიტ ბოლოს 2015 წელს იყო დაკავებული, რა დროსაც 9 ინტერვენციის გზიტ ბაზარს $287 მლნ მიაწოდა, თუმცა რეკორდული 27.6%-იანი ვარდნა სწორედ 2015 წელს დაფიქსირდა. მაშინ დოლარი 52 თეთრიტ 1.88-დან 2.40-მდე გაძვირდა. მომდევნო 2016 წელს სებმა თანაბარი რაოდენობის - $280 მლნ-ის ოდენობის თანხა მიაწოდა და ამოიღო ბაზრიდან. 2017 წელს $130 მლნ შეიძინა, 2018 წელს $200 მლნ. 2019 წელს სებს ისევ მოუწია სებს ისევ მოუწია $93 მლნ-ს გაყიდვა, თუმცა უფრო მეტი - $165 მლნ შეიძინა.
სავალუტო ინტერვენციებზე საუბრისას გასათვალისწინებელია ერთი აუცილებელი გარემოებაც, 1-ლი იანვრიდან დღემდე საერთაშორისო რეზერვების რაოდენობა $270 მლნ-ით $3.50 მლრდ-დან $3.77 მლრდ-მდე გაიზარდა, თუმცა 31 აგვისტოს მდგომარეობით $3.93 მლრდ-საც აღწევდა. საქმე იმაშია, რომ სავალუტო აუქციონზე ძირითადად დახმარების (სესხის) სახით შემოსული თანხები გადის და არა რეზერვები.
გიორგი ელიზბარაშვილი
ინტერვენცია
