საქართველოში საწარმოთა ბრუნვის მოცულობა 2020 წელს ლარში დათვლით უმნიშვნელოდ 0.5%-ით 109.6 მლრდ-მდე გაიზარდა, დოლარში - კი 11.8%-ით $33.5 მლრდ-მდე შემცირდა. პანდემიამ ყველაზე მეტად მცირე და საშუალო ბიზნესი დააზარალა. მცირე ზომის საწარმოებში პრაქტიკულად ყოველი მესამე ადამიანი უმუშევარი დარჩა.
საქსტატი მონაცემებს 1999 წლიდან აღრიცხავს. ამ პერიოდის განმავლობაში ეროვნულ ვალუტაში დაანგარიშებით ყველაზე დაბალი 3.3%-იანი ზრდა 2009 წელს დაფიქსირდა. სხვა შემთხვევებში ზრდა როგორც წესი ორნიშნაა ხოლმე. 2018 წელს +21%, 2019 წელს +26%.
საწარმოთა ზომის მიხედვით 7.3%-ით მხოლოდ მსხვილი ბიზნესი გაიზარდა, საშუალო ბიზნესის ბრუნვა 10%-ით შემცირდა, ხოლო მცირე ბიზნესის - 6.3%-ით. თუ 2019 წელს მსხვილი ბიზნესის წილი 55.5% იყო, 2020 წელს 59.2%-მდე გაიზარდა.
14 სექტორიდან ზრდა ოფიციალურად მხოლოდ 4 მათგანში დაფიქსირდა: სოფლის მეურნეობა - 21%, მრეწველობა - 1.9%, განათლება - 6.2% და გართობის ინდუსტრია - 22%. გართობის ინდუსტრია აზარტულ თამაშებსაც გულისხმობს. მართალია თითქმის 10 თვე ტოტალიზატორები და კაზინოები დაკეტილი იყო, მაგრამ ბრუნვა მნიშვნელოვნად გაიზარდა ონლაინკაზინოების მიმართულებით.
გასულ წელს მშენებლობა 6.7%-ით შემცირდა, საცალო ვაჭრობა - 5.3%-ით, ტრანსპორტირება და დასაწყობება - 9.1%-ით, განთავსების საშუალებები (სასტუმროები) - 41%-ით, ინფორმაცია და კომუნიკაცია - 1.6%-ით, უძრავ ქონებასთან დაკავშირებული საქმიანობები - 16%-ით, პროფესიული და სამეცნიერო ტექნიკური საქმიანიობები - 15%-ით, ადმინისტრაციული მომსახურება- 49%-ით, ჯანდაცვა - 1.4%-ითდა სხვა მომსახურება 19%-ით.
ბიზნესსექტორში დასაქმებულთა რაოდენიობა ერთ წელიწადში რეკორდულად 115 000 ადამიანით - 642 000 ადამიანმდე შემცირდა, რაც 15.2%-იან ვარდნას ნიშნავს. ყველაზე მეტი სამუშაო ადგილი კონტიგენტის - 63% გართობის ინდუსტრიაში დაიკარგა. 46%-იანი ვარდნა ფიქსირდება სასტუმროების მიმართულებით. ერთადერთი სფერო სადაც დასაქმებულთა რაოდენობა 3.3%-ით გაიზარდა განათლებაა.
საწარმოთა ზომის მიხედვით ყველაზე მეტად მცირე ბიზნესები დაზარალდენენ, მათ თანამშრომელთა 32%-ის შემცირება მოუწიათ. რაოდენობრივად დანაკარგი 108 000-ს აღემატება. ყოველი შემცირებული 100 ადამიანიდან 94 მცირე ბიზნესში იყო დასაქმებული. საშუალო ბიზნესში შტატები 4.2%-ით შემცირდა, მსხვილ ბიზნესში - 0.2%-ით.
2019 წელს მსხვილი ბიზნესის წილი დასაქმებაში 35%-ს შეადგენდა, 2020 წელს 41% გახდა, მცირე ბიზნესის წილი კი 45%-დან 36%-მდე შემცირდა.
საქსტატის განსაზღვრებით მცირე ზომის საწარმოს განეკუთვნება ბიზნესსუბიექტი, სადაც დასაქმებულთა რაოდენობა 50 კაცზე ნაკლებია, წლიური ბრუნვა კი 12 მლნ ლარზე ნაკლები. საშუალო ზომისად ითვლება საწარმო სადაც დასაქმებულთა რაოდეობა 50-დან 250-მდე მერყეობს, წლიური ბრუნვა - 12 და 60 მლნ ლრამდე, ხოლო მსხვილ ბიზნესად ისეთი საწარმო, რომელიც 250 კაცზე მეტს ასაქმებს და ბრუნვაც შესაბამისად 60 მლნ ლარს აღემატება.
რეგიონების მიხედვით ყველაზე მეტი - 40 000 სამუშაო ადგილი თბილისში დაიკარგა, თუმცა იგივე რიცხვი პროცენტულად ყველაზე დაბალია და 8.7%-ს შეადგენს, მაშინ როცა კახეთში შიდა ქართლსა და იმერეთში კლება 20%-ს აღემატება, აჭარაში, მცხეთა-მტიანეთსა და სამეგრელოში 25%-ს, გურიასა და რაჭა-ლეჩხუმში კი 35%-ს.
ორგანიზაციულ-სამარლებრივი ფორმების მიხედვით ყველაზე მეტი - 83 000 ადამიანი უმუშევარი შპს-ებში დარჩა, რაც 14%-იან კლებას ნიშნავს. 43%-იანი ვარდნის შემდეგ 28 600-მა ინდმეწარმემ საქმიანობა შეაჩერა. სააქციო საზოგადოებებში ბევრად უფრო ნაკლები - 3.4%-იანი კლება ფიქსირდება. ასეთი გადანაწილება პირდაპირ კავშირშია მცირე და საშუალო ბიზნესის პრობლემებთან.
მცირე და საშუალო ბიზნესი ჯამში ადამიანთა 59%-ს ასაქმებს, მაგრამ მათი წილი ბრუნვაში მხოლოდ 41%-ს შეადგენს. გასათვალისწინებელია, ისიც, რომ ქართულ რეალობაში ბინესი, რომლის წლიური ბრუნვაც 12 მლნ ლარს აღწევს, „მცირე ბიზნესად“ ნაკლებად აღიქმება, ანუ მათი რეალური წილი კიდევ უფრო მცირეა.
მართალია მსხვილი ბიზნესი ასაქმებს ათასობით ადამიანს, ქვეყანაში შემოაქვს რამდენიმე ათეული ან ასეული მლნ-ის ინვესტიცია, ნერგავს ტექნოლოგიებს, შეუძლია კრიზისების უფრო მარტივად გადატანა... მაგრამ მცირე ბიზნესის სიმრავლე ნიშნავს ბევრ მეწარმესა და ბევრ მესაკუთრეს, მათი სიმცირე კი პირიქით - ნაკლებ მეწარმეს.
მცირე ბიზნესის უმთავრეს პრობლემად ფინანსებზე ხელმიუწვდომლობა სახელდება ხოლმე, მცირე საწარმოების მიმართ ბანკები კრედიტების გაცემაში მეტ სიფრთხილეს იჩენენ. პრობლემას წარმოადგენს აგრეთვე კვალიფიციური კადრების ნაკლებობა როგორც მენეჯმენტის, აგრეთვე ტექნიკური კუხთხით და ბაზარზე დაბალი ცნობადობა, რაც თავის მხრივ დიდ კომპანიებთან კონკურენციას კიდევ უფრო ართულებს.
მცირე და საშუალო ბიზნესი ამარტივებს საშუალო ფენის წარმოქმნასაც, რაც სიღარიბის დაძლევის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წინაპირობაა.
გიორგი ელიზბარაშვილი
საწარმო
