გასული წელი ეროვნული ვალუტისთვის ერთ-ერთი ყველაზე რთული გამოდგა და თუ წლის დასაწყისში ერთი დოლარის ღირებულება 2.67 ლარს არ აღემატებოდა, წლის მიწურულს ლარმა 3.0 ნიშნულს მიაღწია. მართალია დეკემბრის მეორე ნახევრიდან ლარმა პოზიციების გამყარება დაიწყო, თუმცა წლის დასაწყისში არსებულ ნიშნულამდე, მაინც ბევრი აკლია. ერთად მიმოვიხილოთ თუ რა ფაქტორებმა მოახდინა ზეგავლენა ეროვნულ ვალუტაზე და რამდენად შეიძლებოდა ამ შოკების თავიდან აცილება.

სრული სურათის დასანახად, ანალიზი წლის დასაწყისიდან დავიწყოთ. როდესაც, ლარი პოზიციებს იმყარებდა და ქრონოლოგიურად მოვახდინოთ იმ ფაქტორების ანალიზი, რამაც მნიშვნელოვნად დაასუსტა ლარი 2019 წელს.

ეროვნულმა ვალუტამ გაუფასურება მაისის პირველ ნახევარში დაიწყო და ამ პერიოდში ლარზე, მცირედი გავლენა თურქეთის ეროვნული ვალუტის, ლირის გაუფასურებამ მოახდინა. მართლაც თუ დინამიკაში დავაკვირდებით, არითმეტიკული სიზუსტით მიჰყვა ლარი, თურქული ვალუტის გაუფასურების ტრენდს. თუმცა, ტექნიკურად ეს შუძლებელია და სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნის ვალუტის გაუფასურებას, გარკვეული გადაცემის დრო სჭირდება, ადგილობრივ ვალუტაზე ზეგავლენის მოსახდენად. ჩნდება კითხვა, მაშინ რატომ გაუფასურდა ლარი, ლირის პარალელურად. საქმე ის გახლავთ, რომ ეკონომიკაში არსებობს ტერმინი, რომელსაც მოლოდინების ეფექტი ეწოდება და რომელსაც მყისიერი ზეგავლენის მოხდენა შუძლია სავალუტო ბაზარზე და არამხოლოდ მასზე. თუმცა ამ მოლოდინების შექმნაც და გაფანტვაც, სწორი კომუნიკაციით ხელეწიფება ცენტრალურ ბანკსა, თუ ეკონომიკურ გუნდს, მაგრამ ჩვენს რეალობაში, რასაც სებ-ის მხრიდან ვისმენდით იყო ის, რომ ლარის გაუფასურება სებ-ს არ ეხება. არც ეს შემთხვევა იყო გამონაკლისი, ცენტრალურმა ბანკმა საზოგადოებას, ისევ არაფერი განუმარტა სავალუტო ბაზარზე მიმდინარე პროცესების შესახებ. შესაბამისად სავალუტო ვაჭრობის მონაწილეებმა რომლებიც, მუდმივად ადევნებენ ტრენდს თვალს, დაიწყეს ჰეჯირება, ანუ ეროვნული ვალუტის სწრაფი მოშორება, პოტენციური რისკების გადასაზღვევად. რამაც ცხადია უკვე ტექნიკური წნეხი გამოიწვია ლარზე.

პანიკის გადავლის შემდეგ, ლარმა იმ პოზიტიური მაკროეკონომიკური პარამეტრების შეთვისება დაიწყო, რომელიც იმხანად გვქონდა ბაზარზე და ივნისიდან გამყარება დაიწყო. თუმცა, აქ უკვე ერევა ეროვნული ბანკი და ლარის გამყარებას ხელოვნურად აჩერებს, კერძოდ ივნისის დასაწყისში, სებ-ი სავალუტო ბაზრიდან ინტერვენციების გზით, 10 მლნ დოლარს იღებს, ეს პირველი კრიტიკული “შეცდომაა”, რომელსაც ცენტრალური ბანკი უშვებს. ეროვნული ვალუტისთვის მომდევნო საგარეო დარტყმა რუსული სანქციები აღმოჩნდა, რომელიც ივნისის ცნობილ მოვლენებთან დაკავშირებით შემოიღო რუსეთმა. კერძოდ, რუსეთის პრეზიდენტმა 21 ივნისს, ოფიციალურად აუკრძალა რუსულ ავიაკომპანიებს საქართველოში ფრენები. ამას დაემატა, შეზღუდვა ტუროპერატორებისთვის და მოსალოდნელი სავაჭრო ემბარგო, რომელმაც სრული ისტერია გამოიწვია სავალუტო ბაზარზე, მაგრამ არც ამ დროს ყოფილა, რაიმე ტიპის ჩარევა ან კომუნიკაცია ეროვნული ბანკის მხრიდან პანიკის თავიდან ასაცილებლად.

მონეტარული პოლიტიკა და მაკროეკონომიკური პარამეტრები

როგორც ვახსენეთ რუსულ სანქციებს ლარზე შოკური ეფექტი ჰქონდა, თუმცა ფსიქოლოგიური ფაქტორებით გამოწვეული გაუფასურების თავისებურება ის გახლავთ, რომ რადგან ლარზე რეალური წნეხი არ არსებობს, პანიკის გადავლის შემდეგ კურსი თავისით იწყებს გაჯანსაღებას. თუმცა, ხსენებულ შემთვევაში ასე არ მოხდა იმდენად, რამდენადაც ხსენებული სანქციები, აქტიურ ტურისტულ სეზონს დაემთხვა და სანქციებმა ქართულ ეკონომიკას თითქმის 300 მილიონი დოლარი დააკლო, რომელსაც ქვეყანა ტურიზმიდან ელოდა. ეს ლარისთვის უკვე ტექნიკურ წნეხსაც ნიშნავდა.

კიდევ ერთი პარამეტრი, რომელიც ასევე მნიშვნელოვნად გაუარესდა და საიდანაც დიდი რაოდენობით უცხოური ვალუტა დააკლდა ეკონომიკას, არის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები. მაგალითად, სტატისტიკის სამსახურის მონაცემების მიხედვით, საქართველოში განხორციელებული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოცულობამ 2019 წლის მეორე კვარტალში 187.0 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც 2018 წლის მეორე კვარტლის დაზუსტებულ მონაცემებზე 53.7 პროცენტით ნაკლებია. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ აღნიშნული კლება ზუსტად დაემთხვა ქვეყნისთვის ერთ-ერთ ყველაზე რთულ პერიოდს.

ამის პარალელურად ცენტრალური ბანკი სხვადასხვა ინსტრუმენტებით ზრდიდა ფულის მასას მიმოქცევაში. მაგალითად, იმის მიუხედავად, რომ წლის განმავლობაში ლარზე ეგზოგენური ფაქტორებიც ზემოქმედებდნენ, სებ-მა მხოლოდ, მიმდინარე წლის დასაწყისიდან აგვისტომდე, M2 აგრეგატი 1.7 მლრდ-ით გაზარდა, რაც, ცხადია, ძალიან დიდი წნეხი იყო ეროვნული ვალუტისთვის. მაგალითად, რეფინანსირების სესხები, რომელიც ერთ-ერთი მთავარი ინსტრუმენტია ლარის მასის გასაზრდელად, თუ წლის დასაწყისში 1.1 მილიარდს მცირედით აღემატებოდა, წლის ბოლოს მისი მოცულობა 2.3 მილიარდამდე გაიზარდა.

ლარის კურსის გავლენა ინფლაციაზე

სტატისტიკის სამსახურის ივლისში გამოქვეყნებული ინფლაციის მაჩვენებლიდან, უკვე ირკვეოდა, რომ ადგილი ჰქონდა, ყველა პირველადი მოხმარების პროდუქტსა და მომსახურებაზე ფასების მატებას. თუმცა, ადგილობრივი ბოსტნეულისა და ხილის ხარჯზე საერთო სურათი, თითქოს დაბალანსებული ინფლაციის მაგივრად მაჩვენებლებშიც დეფლაცია გვქონდა. ამ მონაცემებმა ცხადყო, რომ შემდეგ თვეებში დაიწყებოდა ფასების საერთო დონის ზრდა. თუმცა, ამის მიუხედავადაც ცენტრალური ბანკი აგვისტოში გამართულ მონეტარული პოლიტიკის სხდომაზე, თავს იკავებს ქმედითი ნაბიჯების გადადგმისგან იმ მოტივით, რომ საფრთხე არ შეუქმნას ეკონომიკურ ზრდას.

თუმცა, სექტემბერში გამოქვეყნებული ინფლაციის მონაცემები, რომელიც მნიშვნელოვნად აღემატება მიზნობრივს (აგვისტოში ინფლაცია 4.9%), ცენტრალურ ბანკს ქმედითი ნაბიჯების გადადგმისკენ უბიძგებს. კერძოდ, სებ-ი იწყებს მის ხელთ არსებული ბერკეტების გამოყენებას, რათა შეამციროს გაცვლითი კურსის ზეწოლა, ფასების საერთო დონეზე. სებ-ი დაუყოვნებლივ იყენებს მის ხელთ არსებულ ერთ-ერთ მთავარ ბერკეტს და 0.5% ზრდის რეფინანსირების განაკვეთს. საერთო ჯამში ცენტრალურმა ბანკმა 4 ჯერ გაზარდა რეფინანსირების განაკვეთი და ის 6.5% დან 9.0%-მდე ასწია. თუმცა, ამის პარალელურად სებ-ი გეგმაზომიერად იყენებს მის ხელთ არსებულ, სხვა ბერკეტებსაც, კურსის სტაბილიზაციისთვის. კერძოდ, სებ-მა კომერციულ ბანკებს, უცხოურ ვალუტაში დარეზერვების ნორმა 5%-ით შეუმცირა, რითიც დაახლოებით 700 მლნ დოლარი გამოათავისუფლა ბაზარზე. ამის პარალელურად სებ-მა 2 ჯერ განახორციელა ინტერვენციები სავალუტო ბაზარზე და 40-40 მლნ გამოიტანა გასაყიდად. პირველი ინტერვენცია სებ-მა 1 აგვისტოს განახორციელა და ბაზარმა 32 მლნ დოლარი აითვისა, რომელმაც კურსზე მნიშვნელოვანი ზეგავლენაც მოახდინა. მეორე ინტერვენციას სებ-ი სექტემბრის ბოლოს მიმართავს.

დასკვნა

როგორც დასაწყისში ვახსენეთ, წლის მიწურულს ლარმა გამყარება დაიწყო. თუ ლარის გაუფასურებაზე პასუხისმგებლობას ყველა იხსნიდა, ლარის გამყარებაზე თამამად აიღო პასუხისმგებლობა ეკონომიკის სამინისტრომ. როგორ მინისტრმა განაცხადა, ლარის გამყარება ეკონომიკის სამინისტროს კოორდინირებული მუშაობის შედეგი იყო.

ახლა საინტერესოა რა მოხდა სინამდვილეში, პირველი ფაქტორი რამაც ლარზე ნამდვილად პოზიტიური ზეგავლენა მოახდინა, სებ-ის გამკაცრებული მონეტარული პოლიტიკაა. კერძოდ, როგორც ვახსენეთ, სებ-ის ერთ-ერთი მძლავრი ინსტრუმენტი, რეფინანსირების განაკვეთია, რომელსაც გარკვეული დრო სჭირდება ეკონომიკაზე გადაცემისთვის. თუ გავითვალისწინებთ, იმ გარემოებასაც, რომ სებ-მა მცირედით დააგვიანა ჩარევა, ამ ბერკეტების გადაცემის დრო, ზუსტად ემთხვევა ლარის გაჯანსაღების პერიოდს. ასევე საგულისხმოა სებ-ის დოლარის გამოთავისუფლებისთვს გადადგმული ნაბიჯები, რამაც მნიშვნელოვანი შვება მისცა ლარს. თუმცა, ცხადია, მხოლოდ ეროვნული ბანკის პოლიტიკას არ უკავშირდება ლარის გაჯანსაღება და ასე ვერც იქნება, ეკონომიკური პრინციპების გათვალისწინებით.

მეორე ფაქტორი, რამაც ამოსუნთქვის საშუალება მისცა ლარს არის წინასახალწლო პერიოდი. კერძოდ, საქმე ის გახლავთ, რომ წინასაახალწლოდ რამდენიმე ფაქტორის თანხვედრას აქვს ადგილი, რომელიც ლარზე პოზიტიურად მოქმედებს.

პირველი ეს გახლავთ გაზრდილი მოთხოვნა ეროვნულ ვალუტაზე, მეორე ეს არის შედარებით მცირე უცხოური ვალუტის გადინება მიმდინარე თვეში. მაგალითად, იმპორტიორები, რომლებიც წინასაახალწლოდ გაზრდილ მარაგებს ივსებენ, ანგარიშსწორებას ნოემბერში ახდენენ, რაც დეკემბერში ვალუტის გადინებას მნიშვნელოვნად ამცირებს. კიდევ ერთი გარემოება, რაც მნიშვნელოვნად ახალისებს ლარს, არის დეკემბერში გაზრდილი ფულადი გზავნილები, რომლის ზუსტი რაოდენობა შემდეგ წელს იქნება ცნობილი, თუმცა წინა თვეების სტატისტიკა ცხადყოფს, რომ ეს პარამეტრი პოზიტიური ტენდენციით ხასიათდება.

პაატა ბაირახტარი, “ახალგაზრდა ფინანსისტთა და ბიზნესმენთა ასოციაცია – აფბას”, ვიცე-პრეზიდენტი